Η υποδειγματική μορφοποίηση ενός εναλλακτικού παραγωγικού μοντέλου μέσα από ένα υλοποιημένο αρχιτεκτονικό έργο[1]

του Ανδρέα Κυράνη, Αρχιτέκτονα Μηχανικού

 

Εικ. 01. [3]

 

Περιεχόμενα
Α. Εισαγωγή
Β. Δυο λόγια για την διεθνή παραγωγική πραγματικότητα σήμερα
Γ. Η σύγχρονη ελληνική ιδιαιτερότητα
Δ. Η ασκητική πολυτέλεια ενός υλοποιημένου αρχιτεκτονικού έργου
Ε. Η κατάρρευση κάθε αυταπάτης περί "παρθενογένεσης".
ΣΤ. Η αρχιτεκτονική και ο σχεδιασμός, σαν ένας τρόπος μορφο-ποίησης του κόσμου.
Ζ. Επίλογος η για την οντότητα χρόνος.

Α. Εισαγωγή
Φεύγοντας, τον Απρίλιο του 14, από το Πνευματικό κέντρο του Δήμου Αθηναίων όπου η Σοφία Τσιράκη παρουσίασε τη δουλειά της, και ανηφορίζοντας τη Σόλωνος για να γυρίσω σπίτι μου, είχα εκείνη την αίσθηση πληρότητας, βουβής χαράς και ταύτισης που μας χαρίζει, σπάνια πια, μια όμορφη ταινία η παράσταση.

Αυτή την πληρότητα μου την είχε χαρίσει τώρα, μια παρουσίαση έργου, παρουσίαση πολύπλευρη και πολύτροπη, νηφάλια κατάθεση ψυχής και συγκροτημένης σκέψης, ενός ανθρώπου που λατρεύει το αντικείμενο της εργασίας του την αρχιτεκτονική. Ξεναγηθήκαμε τότε στο εσωτερικό ενός έργου απτού, στους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών του, στo χρόνο και στον τόπο που το κυοφόρησαν. Ενός έργου που συγκινεί επειδή ακριβώς είναι μια ολότητα, μια ολότητα που διαθέτει χθες, σήμερα και αύριο, γεγονός που του χαρίζει τη δυνατότητα να αφηγείται ένα "εδώ και τώρα" με τρόπο πλούσιο, διαυγή και συγκεκριμένο.

 

Εικ. 02. [4]

 

Η πιο εύστοχη παρατήρηση που διατυπώθηκε κατά τη γνώμη μου, στην μικρή συζήτηση που ακολούθησε, ήταν εκείνη του Δημήτρη Φατούρου. Μιλώντας για μια δουλειά που ξεχειλίζει "υλικότητα" μέσα στην "πνευματικότητα" της, αναφέρθηκε με ιδιαίτερη σοβαρότητα στην περίοδο "από-υλικοποίησης" και "από-εδαφοποίησης" που διανύουμε. Τοποθετήθηκε έτσι με σαφήνεια, σε ένα κυρίαρχο ψευτοδίλημμα που τέθηκε προηγουμένως, υπό μορφήν ερωτήματος περί "αττικότητας", ψευτοδίλημμα απολύτως επίκαιρο, που υποκρύβει τον ισχυρισμό μιας δήθεν αντίθεσης τοπικού-διεθνούς. Αυτή η τελευταία, έρχεται να απαλλάξει τελεσίδικα την βαρβαρότητα του κυρίαρχου "από-υλικοποιημένου" και "από-εδαφοποιημένου" μοντέλου μιας χρηματοπιστωτικής παγκοσμιοποίησης, που όλοι βιώνουμε στις μέρες μας. Λες και υφίσταται συναίσθηση του διεθνούς ερήμην του τοπικού. Λες και υφίσταται αφηρημένη σκέψη ερήμην μιας συγκεκριμένης αντίστοιχης.

Εδώ ακριβώς βρίσκεται το λεπτό αλλά σαφές όριο, που συγκροτεί την ειδοποιό διαφορά της εργασίας της Σοφίας Τσιράκη και των αδελφών Μπίρη. Η συνειδητή επιλογή εστίασης "επί του τύπου των ήλων" δηλαδή επί του απολύτως συγκεκριμένου, "από κορφής μέχρις ονύχων"[5], με την ίδια πάντοτε ενδελέχεια, ανεξαρτήτως "μεγέθους έργου", και η ανάδειξη της όποιας θεωρίας και πρακτικής, σαν μεστού προϊόντος μιας πρότερης συγκεκριμένης εμπειρίας. Η βαθύτατη με άλλα λόγια συναίσθηση της σημασίας τόσο "του πετάγματος μιας πεταλούδας" στη άλλη άκρη του κόσμου, όσο και της αδιάλειπτης παρουσίας του άχρονου στην πεπερασμένη ζωή μας.

Η αν θέλετε, η απαστράπτουσα εκφορά ενός κατά δικού μας αποφατικού τρόπου, τρόπου της συναίσθησης, της συμπαραδήλωσης και της «θεοπτίας» μέσω της άσκησης[6], απέναντι στον σχολαστικισμό μιας δυτικότροπης νοησιαρχίας της κατάφασης και της καταδήλωσης. Ένα «πάθος που γίνεται μάθος», ένας κόσμος του « κατ εικόνα» και «καθ ομοίωσιν», απέναντι σε ένα κόσμο συσσώρευσης γνώσης, έναν κόσμο αποκλειστικά του «κατ εικόνα». Ένας κόσμος τέλος που εσωκλείει την υπέρβαση ενός νοησιαρχικού και εργαλειακού ουμανισμού.

 

Εικ. 03. [7]

0

Το έργο αυτό ασκώντας αρχιτεκτονική, οδηγείται να διαχειρίζεται "εν τοις πράγμασι" το ζήτημα της μεταποίησης της ύλης με ένα τρόπο που μοιάζει "ρομαντικός" και εκτός μόδας, ενώ στ αλήθεια είναι ο μόνος σύγχρονος και φουτουριστικός μαζί, ο μόνος βαθειά ελληνικός και διεθνής μαζί. Συνιστά έτσι παράδειγμα που ανάγει το ενδογενές και τοπικό, σε υπόδειγμα με σύγχρονη και διεθνή αξία.

 

Αυτές τις σκέψεις μου θέλω να αναδιπλώσω σε αυτό το μικρό κείμενο.
Τι υποδηλώνει αλλά και τι καταδηλώνει αυτό το υλοποιημένο έργο;
Από που κατάγεται, από που αντλεί, ποιο είναι το "πόθεν έσχες" του;
Ποιου κόσμου την ολοζώντανη παρουσία επιμένει πεισματικά να μας αφηγείται και πως;
Τέλος, μήπως άραγε αυτός ο τρόπος μεταποίησης, με την βαθειά κατάδυση του  "επί του απολύτως συγκεκριμένου και αληθινού",  (".... κι αναρωτιέμαι τι θα λέει αν κάποιος βρίσκεται από πάνω και βλέπει αυτές τις φυσαλίδες, τάχα πως πνίγεται κάποιος ή πως ένας δύτης ανιχνεύει τους βυθούς;....[8])  όπως συγκροτεί ολότητες, όπως σκιαγραφεί και σχολιάζει με περισσή καθαρότητα τις ίδιες τις γενεσιουργές του διαδικασίες, σκιαγραφεί παράλληλα το μοναδικό ενδογενές και εναλλακτικό στο κυρίαρχο μεταποιητικό -παραγωγικό μοντέλο που διαθέτουμε σαν χώρα;

Το  μοναδικό διαθέσιμο επειδή ακριβώς έχει την χάρη να ψηλαφεί το υπέρτατο πνευματικό μέσω του υπέρτατου υλικού και τανάπαλιν;

 

Εικ. 04. [9]

 

Το μοναδικό διαθέσιμο μεταποιητικό μοντέλο, όχι για να επιβιώσουμε καχεκτικά και μίζερα σαν φτωχοί συγγενείς ενός απρόσωπου και αφηρημένου παγκόσμιου, αλλά για να επανέλθουμε δικαιωματικά και λαμπερά στο διεθνές στερέωμα σαν λυχνοστάτες και ιχνηλάτες ενός άλλου μέλλοντος, τα μάλα συμβατότερου με τον όποιο πολιτισμό διαθέτει στ αλήθεια σχέση στοιχειώδη, με το ανθρωπικό ιστορικό είδος.

Μήπως πράγματι αυτός ο τρόπος, συνιστά μια πρώτη συγκεκριμένη απάντηση  στο μοντέλο του κόσμου των απανταχού "ιδιωτών";

- Εκείνου του άχρωμου, άοσμου και άφυλου πλήθους σύγχρονων νομάδων ανθρωποειδών, πολιτών ενός κόσμου του μπλέντερ και του πολτού;
- Εκείνου του κόσμου που στηρίζει την κυριαρχία του στο "πραγματικό" σε ένα "εικονικό" πνιγμένο στη χυδαιότητα ενός σύγχρονου Προκρούστη;
- Εκείνου του κόσμου τέλος που αναγάγει σε υπέρτατο μέλλον τον απόλυτο τεχνολογικό μεσαίωνα;

Γιατί όμως προβάλω σε αυτό το τόσο "μετρημένο" έργο πράγματα έξω από τον πρόδηλο ζωτικό του χώρο; Το κάνω επειδή στα ματιά μου, έχει την χάρη να κουβαλά τα καλούδια ενός πολύτιμου παρόντος που προσδιορίζει τα μονοπάτια ενός άλλου μέλλοντος, διαφορετικού από εκείνο που «κάποιοι» επιτηδευμένα μηχανεύονται για λογαριασμό μας, αξιοποιώντας τόσο την αμηχανία όσο και την αφασία μας.

 

Β. Δυο λόγια για την διεθνή παραγωγικη πραγματικότητα σήμερα
Ας αποσαφηνίσω όμως την δική μου θέση, το δικό μου τι και γιατί.

Η περίφημη παγκόσμια οικονομική κρίση δεν είναι γεννήτορας αλλά αντίθετα αποτέλεσμα μιας κρίσης στο κυρίαρχο παραγωγικό μοντέλο αιώνων, κρίσης που επιμελώς αποσιωπείται και αποκρύβεται πίσω από το ιδεολόγημα της τεχνολογικής επανάστασης και του αναγκαίου δήθεν εκσυγχρονισμού μας,  για την  μετάβαση στην εποχή της μετά-βιομηχανίας.  Που βρίσκεται η αλήθεια και που το ψέμα;

Τεχνολογική επανάσταση πράγματι υπήρξε μεταπολεμικά, η περίφημη τρίτη βιομηχανική επανάσταση, οι επιπτώσεις της στο παραγωγικό μοντέλο στη Δύση ήταν ορατές ήδη από τη δεκαετία του 60 και οι εφαρμοσμένες πρακτικές της στη συνέχεια στις δεκαετίες του 70 και 80. Εκείνο που την χαρακτηρίζει δεν είναι τόσο οι όποιες «επιστημονικές» ανακαλύψεις, όσο η εφεύρεση υπολογιστικών μηχανών[10] με τρομακτικές δυνατότητες ταχύτατης διαχείρισης απέραντου πλήθους πληροφοριών. Ένα ποσοτικό μέγεθος τότε μετεξελίχτηκε σε ποιοτικό αντίστοιχο. Αυτές οι μηχανές δημιούργησαν την τεχνική βάση της παγκόσμιας υπεργιγάντωσης του χρηματοπιστωτικού τομέα πάνω στο πτώμα κοινωνιών και ταυτοτήτων που είχαν ήδη αποσυντεθεί από την κοινωνία του θεάματος και της κατανάλωσης.

Ο προσωπικός υπολογιστής και το διαδίκτυο στη συνέχεια, δημιουργούν μια πρωτόφαντη ιστορικά δυνατότητα κατάργησης των ορίων στη διάχυση αυτής της πληροφορίας σε ευρύτατα στρώματα, μαζί με την ελπίδα μιας ανάστροφης πορείας, με την χρήση αυτού του εν δυνάμει πλούτου από τις ίδιες τις κοινωνίες υπέρ της αυτονομίας τους.[11]

Διεφάνη τότε η δυνατότητα μετάβασης σε ένα στ αλήθεια «μετά-βιομηχανικό»  παραγωγικό μοντέλο, μέσα από δυο σοβαρές μεταρρυθμίσεις-τομές. Η μια αφορούσε στο μαζικό προϊόν[12] και η δεύτερη στις παραγωγικές σχέσεις.

1. Όσον αφορά στην υπόσταση του προϊόντος παρατηρούμε δυο πράγματι νέα φαινόμενα:

- Το πρώτο, το οποίο και εδραιώθηκε, αφορά στην κατάργηση του stock ετοίμων προϊόντων και ακούει στο όνομα "just in time" παραγωγή.
- Το δεύτερο που ξεκίνησε τη δεκαετία του 80 στην Ιαπωνία, επί της ουσίας εγκαταλείφτηκε και μόνο προσχηματικά υιοθετήθηκε, αφορά στην "κατασκευή προϊόντος κατά παραγγελία", στα μέτρα του τελικού χρήστη και με την συμμετοχή του, μέσα από μια σοφή συνέργεια της μανιφακτούρας με τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία. Το περίφημο "κοστούμι στα μέτρα μας στο ράφτη μας" με σύγχρονους όρους.

2. Όσον αφορά στις παραγωγικές σχέσεις, αρχίζει δειλά δειλά στη δεκαετία του 80 μια ανακατανομή υπέρ των εργαζομένων, τόσο στο εισόδημα (με την μείωση του χρόνου εργασίας και την παράλληλη αύξηση των αποδοχών) όσο και στην ουσιαστική συμμετοχή τους στη γένεση και διαχείριση του τελικού προϊόντος.

Αυτές οι μεταρρυθμίσεις, οι οποίες δημιούργησαν προσδοκίες και αυταπάτες για ένα "μετά τη βιομηχανία", με την υπέρβαση του τεϊλορισμού και του φορντικού μοντέλου[13], τόσο από άποψη προϊόντος όσο και κυρίως από άποψη παραγωγικών σχέσεων, εγκαταλείφτηκαν οριστικά μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλόκ και το άνοιγμα των αγορών φθηνού εργατικού δυναμικού της Ανατολής. Στην πραγματικότητα προετοίμαζαν το έδαφος για αυτό που θα επακολουθούσε, απονευρώνοντας και ενσωματώνοντας ακόμη βαθύτερα τα εργαζόμενα στρώματα στην καταναλωτική λογική, μέσω ενός πολιτισμικού φιλελευθερισμού-κατακερματισμού που αποτελούσε το όχημα του κυρίαρχου φαντασιακού της αναδυόμενης παγκοσμιοποίησης.

Τότε λοιπόν η Δύση, στο όνομα ενός γενικευμένου κατ επίφαση "μετά...",  αντί να υπερβεί τον φορντισμό, το ύψιστο εργαλείο αυταρχισμού και εκφασισμού των καιρών μας,  τον εφάρμοσε υπό ευνοϊκότερες για αυτήν συνθήκες αλλού, και μάλιστα στην πιο ανελαστική και βάρβαρη εκδοχή του.

Έγινε τότε μια στρατηγική επιλογή βαθειά καπιταλιστική,  εγκατάλειψης της παραγωγικής διαδικασίας και μετάθεσης της σε ελεγχόμενες υπό ανάπτυξη οικονομίες, στα πλαίσια ενός ιδιότυπου νέου παραγωγικού μοντέλου εκμετάλλευσης, καθαρά αποικιακού τύπου.

Για τον εαυτό της η Δύση κράτησε τις περίφημες υπηρεσίες, δηλαδή τον ρόλο του διαχειριστή-νταβατζή, μέσω της νέας ψηφιακής- "εικονικής" τεχνολογίας. Μπήκαμε από τότε επί της ουσίας σε έναν μαύρο τεχνολογικό Μεσαίωνα, μια και αυτό που πλειοδοτήθηκε δεν ήταν το αύριο των κοινωνιών και της τεχνολογίας, αλλά η βίαιη συντήρηση του χυδαιότερου χθες και των δυο από κοινού. Καταστρέφοντας όμως την παραγωγική της βάση, κατέστρεψε παράλληλα και τον κύριο αιμοδότη του συστήματος, την καταναλωτική της βάση. Αυτή η επιλογή εξελίσσεται σήμερα σε μπούμερανγκ που οδηγεί την Δύση σε μια απίστευτη παρακμή χωρίς επιστροφή. Όσο σωρεύει σε εικονική "ρευστότητα", τόσο χάνει εκθετικά σε πραγματική δυνατότητα παρέμβασης στα διεθνή πράγματα.  Έχει χάσει οριστικά το τραίνο της διεθνούς πρωτοκαθεδρίας, το πραγματικό ακαθάριστο προϊόν της μειώνεται και θα μειώνεται δραματικά, θυμίζοντας  τέρας  που εξαντλεί κάθε όριο βίας και βαρβαρότητας, μπρος στο διαφαινόμενο τέλος του.

Έτσι, ενώ πολλοί σήμερα μιλούν για «μετά... βιομηχανία» και όποιο άλλο «μετά...» αγαπάτε, επί της ουσίας ζούμε ακόμη με το πτώμα του φρικωδέστερου αποτυπώματος που γέννησαν ο τεϊλορισμός και ο φορντισμός ενάμισι αιώνα πριν. Ο πρώτος, κατέστρεψε συνειδητά την όποια μαστορική δεξιότητα, στοχοποιώντας την σαν τον κατ εξοχήν εχθρό, σαν την τροχοπέδη της βιομηχανικής επανάστασης (δες καπιταλιστικής ανάπτυξης), και ο δεύτερος, μετέτρεψε τελεσίδικα τον εργαζόμενο, από δημιουργό τεχνίτη, σε άνθρωπο μηχανή βιομηχανικό εργάτη-καταναλωτή, στερημένο δια ροπάλου από την οποιαδήποτε πρωτοβουλία και ιδιότητα θα θύμιζε ανθρώπινο είδος. Υπό αυτή την έννοια, η "ρομποτική" και η "τεχνητή νοημοσύνη" σαν παραγωγικές μορφές, δεν είναι τίποτε άλλο από μια εξέλιξη- ολοκλήρωση αυτής της πρωταρχικής απολύτως βάρβαρης, κερδοσκοπικής και τυχοδιωκτικής στρατηγικής επιλογής, όσον αφορά στο "πως" της μεταποιητικής διαδικασίας.

 

Εικ. 05. [14]

 

Το ότι η Δύση σήμερα αρχίζει να κατανοεί το πρόβλημα και μιλά για επιστροφή στη βιομηχανία και επαναπατρισμό του βιομηχανικού προϊόντος, (δες για παράδειγμα το πρόγραμμα Ευρώπη 2020) ελάχιστα πράγματα έως και τίποτε δεν σημαίνει, όταν η προβληματική των κυρίαρχων δυνάμεων δεν αφορά σε παρεμβάσεις υπέρ της κοινωνίας και των ανθρώπων, αλλά σε γεωστρατηγικές επιλογές υπέρ του σημερινού χρηματοπιστωτικού καθεστώτος.

Σε αυτά τα πλαίσια, αποκρύβονται και αποτρέπονται εφικτές σήμερα ριζικές αλλαγές στις παραγωγικές σχέσεις που ευνοούνται από την τεχνολογική επανάσταση[15], δηλαδή αλλαγές στην καρδιά του πραγματικού προβλήματος, και η πλάστιγγα γέρνει, πίσω από ένα οικολογίζοντα λόγο περί ηλεκτροκίνησης και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, σε μια αυταρχική στρατηγική απόλυτου κεντρικού και αυτόματου έλεγχου των πάντων, υπό το πρόσχημα της ενεργειακής αυτοδυναμίας.

Το κυρίαρχο σήμερα life style, προσδοκά στην ολική αποδόμηση των πάντων, με την οριστική μεταλλαγή της μέγιστης πλειοψηφίας του ανθρώπινου είδους σε κεντρικά ελεγχόμενες, δαχειρίσιμες  και αναλώσιμες, αυτοματοποιημένες ανέστιες μονάδες ανάπηρων ιδιωτών, με απολύτως ετεροκαθοριζόμενο παρόν και μέλλον. Ένα νεοπαγές είδος δούλου και μετά- ανθρώπου[16] μαζί. Δικαίωμα κατ επίφαση ανασύστασης αυτού του συρφετού, θα διαθέτει, από τούδε και στο εξής, αυστηρά και μόνο ο παγκοσμιοποιημένος μετά-καπιταλισμός, με τους καθ ύλην αρμόδιους τεχνοκράτες του, σύμφωνα με τις κατά καιρούς ανάγκες της δικής του αποκλειστικά οικονομίας.

Το κρίσιμο ποιοτικό μέγεθος αυτής της επιχειρούμενης μεταλλαγής, που συντελείται με την γενικευμένη αυτοματοποίηση των πάντων, το «τεχνικό σύστημα» της θεότητας του "αυτομάτου"[17], είναι η ολοκλήρωση της καταστροφής της όποιας ιστορικής συλλογικής ταυτότητας έχει απομείνει, και διαφοροποιεί το ανθρώπινο είδος από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, με ότι αυτό κατά πεδία εφαρμογής συνεπάγεται για την ζωή των αληθινών ανθρώπων.[18]

Με άλλα λόγια η ακύρωση, περιθωριοποίηση ενσωμάτωση και καταστροφή, της όποιας τοπικής λαϊκής ( δες άρρητης) παράδοσης και δεξιότητας προϋποθέτει ήθος, οντότητας  που δεν εγγράφεται και δεν ελέγχεται από μια κεντρική μηχανική συνθήκη.  Ο κατ εξοχήν εχθρός στην εφαρμογή αυτού του παγκόσμιου "αυτόματου τεχνικού συστήματος", το κατ εξοχήν υλικό πεδίο όπου εμπράγματα εκδηλώνεται αντίσταση σε αυτή την από τα πάνω ομογενοποιήση- πολτοποίηση των πάντων,  είναι οι ιδιαίτεροι τοπικοί πολιτισμοί των οποίων η εμπράγματη εκφορά ακούει στο όνομα μαστορική, προϋποθέτει ζήλο, και σημαίνει την βαρύνουσα ενσυνείδητη και ενσυναίσθητη παρουσία του ανθρωπίνου σώματος, σαν αυτεξούσιας ιστορικής συλλογικής οντότητας, στη μεταποιητική διαδικασία.

Γ. Η σύγχρονη ελληνική ιδιαιτερότητα
Σε αυτή την απολύτως συγκεκριμένη διεθνή ιστορική συγκυρία, αναδύονται για τη χώρα μας, από την άποψη των δυνητικών υποκειμένων μιας εναλλακτικής παραγωγικής πρωτοβουλίας,  τρομακτικά συγκριτικά πλεονεκτήματα τα οποία αφού αποσαφηνίσουμε και συνειδητοποιήσουμε, οφείλουμε να μετατρέψουμε σε "ανταγωνιστικά" αντίστοιχα.

Ποια είναι αυτά:

1. Είχαμε την δυστυχία με όρους του χθές και την ευτυχία με όρους του σήμερα, να μην υποστούμε την ισοπέδωση της βιομηχανικής-καπιταλιστικής ολοκλήρωσης και της φρικωδέστερης εκφοράς της, δηλαδή του φορντικού μοντέλου. Η μαστορική για μας, όχι μόνο δεν αποτελεί μακρινό παρελθόν κάποιων προγόνων αιώνες πριν, αλλά την πολύ πρόσφατη και ακόμη ζωντανή λαμπερή παραγωγικη πραγματικότητα των γονιών και των παππούδων μας.
2. Οι νεώτερες γενιές του τόπου δεν έχουν την παραμικρή υστέρηση στην εμπράγματη εμπλοκή τους σε όλα τα φαινόμενα που σημαδεύουν την τρίτη (η και την τετάρτη αν αγαπάτε) βιομηχανική επανάσταση και τον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο.
3. Ο τόπος μας διαθέτει έναν τεράστιο και ακόμη ενεργό ιδιαίτερο ιστορικό τεχνικό πολιτισμό.[19] Ο  πολιτισμός αυτός που κατοικεί κυρίως στην λαϊκή μας παράδοση, χαρακτηρίζεται από μια ομότιμη συνλειτουργία με τον αντίστοιχο του λόγιο-επιστημονικό,  φαινόμενο που σαν τρόπος στην δύση αφανίστηκε συνειδητά και συστηματικά ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα[20]. Τα όποια οικονομικά και πολιτισμικά "θαύματα" της πρόσφατης εθνικής μας ιστορίας, με πιο πρόσφατα εκείνα της γενιάς του 30 και του 60, στηρίχτηκαν σε αυτήν ακριβώς την ομότιμη συνέργεια ενδογενούς λαϊκής και λόγιας τεχνογνωσίας.

Σήμερα, χάρη κυρίως στους παραπάνω λόγους, διαθέτουμε μια «πολύτροπη τεχνική υπόσταση» που ελάχιστοι άλλοι λαοί και τόποι διαθέτουν.

 

Εικ. 06. [21]

 

Αυτή η πολλαπλή τεχνική μας φύση, μας προσφέρει αναρίθμητες σύγχρονες παραγωγικές δυνατότητες μικρής κλίμακας, αλλά μεγάλης πολυτιμότητας για τη διεθνή κοινότητα. Απέναντι στο μαζικό σκουπίδι και την κονσέρβα του μοντέλου ΙΚΕΑ, διαθέτουμε πραγματικές δυνατότητες να διατυπώσουμε εναλλακτικό παραγωγικό μοντέλο, που μιλά ταυτόχρονα την γλώσσα του χθες του σήμερα και του αύριο με όρους ιστορικής ανθρωπικότητας.

Αυτή η ευχέρεια μας στο να διαχειριστούμε από κοινού διαφορετικούς τεχνικούς τρόπους, έρχεται να επιβεβαιώσει εκείνη την περίφημη σκέψη του Vernant[22],  όταν ισχυριζόταν πως η Δύση πήρε από τον πολιτισμό μας μόνο τον Πλατωνισμό, ( το φιλοσοφικό αποτύπωμα που μιλά στο όνομα της Δημοκρατίας μπρος στο πτώμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας ), και αγνόησε ολόκληρο το προηγούμενο φιλοσοφικό οικοδόμημα της πολύτροπης νοητικής συγκρότησης ενός έθνους, ( που συμπυκνώνεται στο μύθο της Μήτιδος ), εκείνο δηλαδή που προηγήθηκε και δημιούργησε τους υλικούς όρους, προκειμένου να υπάρξει η Αθηναϊκή Δημοκρατία στην οποία όλοι αναφέρονται.

Αυτή η πεποίθηση στη δυνατότητα μας να εφαρμόσουμε ένα εναλλακτικό μεταποιητικό μοντέλο,  προκειμένου να υπερβεί το αφηρημένο θεώρημα, επιζητά επιβεβαίωση από συγκεκριμένα απτά και υλοποιημένα παραδείγματα-υποδείγματα.  Στο χώρο της παραγωγής με την στενή έννοια του όρου, εκατοντάδες μικρές μεταποιητικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα σήμερα, μέσα και ενάντια στην κρίση,  παράγουν απολύτως δυναμικό σύγχρονο προϊόν πολύ υψηλής ποιότητας και μικρής παραγωγικής κλίμακας με διεθνή εμβέλεια, επιβεβαιώνοντας τη δυνατότητα ενός δρόμου έξω από τα κυρίαρχα μαζικά πρότυπα.

 

Εικ. 07. [23]

 

Έχω την τιμή να συμμετέχω σε μια ομάδα πρωτοβουλίας που επιχειρεί να αναδείξει αυτό το γεγονός με εκδηλώσεις και δράσεις ανά την Ελλάδα, προκειμένου να επιβεβαιωθεί και επαναξιολογηθεί αυτή η σύγχρονη εθνική παραγωγικη μας δυνατότητα.[24]

Ποια όμως από αυτά τα χαρακτηριστικά διαβλέπουμε στο έργο της Σοφίας Τσιράκη, έργο που έρχεται να συνεχίσει το έργο του Κυπριανού και στη συνέχεια των Δημήτρη και Τάσου Μπίρη, και αποτολμούμε να το εμπλέξουμε στη συλλογιστική μας;

 

Εικ. 08. [25]

 

Δ. Η ασκητική πολυτέλεια ενός υλοποιημένου αρχιτεκτονικού έργου η
ο δρόμος μιας παράδοσης με μεγάλο ιστορικό βάθος, πέρα μακριά από αφορισμούς και κυρίαρχα ιδεολογήματα περί μαζικού και φθηνού.

Το υλοποιημένο αποτύπωμα αυτού του έργου σε οικοδομική κατασκευή, η ποιητική αυτής της ίδιας της κατασκευαστικής του υπόστασης, αποκαλύπτει με τον πιο αδιάψευστο τρόπο τον πλούτο του σύγχρονου πνευματικού και τεχνικού μας πολιτισμού. Αυτό που βαθειά με συγκινεί εκεί, αυτό που συγκροτεί στα ματιά μου την κατασκευαστική του ταυτότητα είναι το ότι συγκροτεί ολότητες που διαθέτουν[26] μια πολύτροπη εμπεριεκτικότητα.

Αυτό το «εμπεριέχειν»[27] το διεκδικεί βασανιστικά, όταν κτίζει και συγκροτεί επίμονα τα εργαλεία- υλικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη του, μια «ρουτίνα», ένα ανοικτό κανονιστικό πλαίσιο, έναν ανοικτό στη συμμετοχή "τρίτων" συστηματικό τρόπο σκέψης και πράξης. Αυτό είναι εκείνο που στα μάτια μου συνιστά και την μέγιστη αξία αυτού του έργου, η ύψιστη δηλαδή νοητική και πρακτική «συναρμογή» που επιτελεί, επιτρέποντας την σύζευξη του χθες με το σήμερα, σύζευξη που χαρίζει μια μονάκριβη ελπίδα για το αύριο.

Τι άλλο από θαυμαστή σύνθεση σε πολλαπλά επίπεδα επί μέρους παραδόσεων, καταδεικνύει η άριστη ιεράρχηση και συνάρθρωση των μερών σε ένα όλο, με τρόπο που να επιτρέπει την ήπια σαφή και δυναμική ταυτόχρονα συνήχηση στο οικοδόμημα, προϊόντων τόσο διαφορετικών τρόπων αρχιτεκτονικής σκέψης και τεχνικής πρακτικής;

 

Εικ. 09. [28]

 

Το έργο αυτό πατά γερά και ισότιμα σε δυο παραδόσεις, τόσο μια λόγια - επιστημονική όσο και μια λαϊκή - άρρητη αντίστοιχη. Αυτή η διττή έδραση αφορά τόσο στην αρχιτεκτονική σαν εστιασμένο πεδίο σκέψης και πράξης, όσο και στον τεχνικό πολιτισμό ευρύτερα. Αφορά τέλος, τόσο στην ταυτότητα μιας ιδιαίτερης τοπικής μας πραγματικότητας όσο και σε εκείνη μιας γλώσσας διεθνώς καταληπτής.

Επιχειρούμε εδώ να διαβάσουμε αυτό το έργο υπό το πρίσμα ενός "εστιασμένου από τα πριν πεδίου ανάγνωσης", εκείνου της ίδιας της μεταποιητικής- παραγωγικής διαδικασίας και των σχέσεων που συγκροτεί και προϋποθέτει. Οφείλουμε εδώ να παρατηρήσουμε ξανά το ότι, ενώ στο κυρίαρχο δυτικό βιομηχανικό μοντέλο αυτές οι παραδόσεις, ( λαϊκή και λόγια, τοπική και διεθνής), βρίσκονται σε διαρκή και βαθειά συγκρουσιακή σχέση, στον τόπο μας ευτύχησαν να λειτουργήσουν παράλληλα και συμπληρωματικά.

Αυτή η συμφιλιωμένη συνύπαρξη[29], κατ εξοχήν προϊόν και σημάδι ενός ιδιαίτερου κατά  δικού μας τεχνικού τρόπου, προϊόν του πολιτισμού ενός ιστορικού τόπου των ορίων, των συγκρούσεων αλλά  και των συνθέσεων, είναι εκείνη η οποία χαρίζει σε ένα έργο, τη δυνατότητα να είναι παράλληλα ασκητικό-εμ-μοναχικό ( με την έννοια της επιμονής- εμμονής και όχι της μοναχικότητας), και πολυτελές.

 

Εικ. 10. [30]

 

Ασκητικό επειδή επιζητά βασανιστικά το ελάχιστο ικανό, όχι με όρους χρησιμοθηρικούς- κερδοσκοπικούς ενός δυτικότροπου ελάχιστου βιομηχανικού κόστους, αλλά με όρους μέγιστης συμφιλίωσης- αντοχής και συνέχειας στον χρόνο, η αν θέλετε με όρους διεκδίκησης ενός άλλου χρόνου και μιας άλλης επί της ουσίας «οικονομίας», από εκείνες της «βιομηχανίας» με την μόδα και την κατανάλωση που προϋποθέτουν.

Έχει έτσι τη χάρη να "γερνά όμορφα" η αλλιώς να ομορφαίνει όσο γερνά.

Πολυτελές επειδή διεκδικεί τη χαρά να διαχειρίζεται το καθετί, μεμονωμένο, απτό και συγκεκριμένο, με ύψιστη ενδελέχεια και σοφία, επειδή θεσμίζει σχέσεις διάφανες και συγκροτεί ενότητες αγαστές, επειδή αγγίξει «αυτόν τον κόσμο τον μικρό τον μέγα», επειδή προσδίδει πολυτιμότητα  και ουσία στην  πιο ταπεινή, καθημερινή και άσημη πρώτη υλη με την οποία καταπιάνεται, επειδή την μορφοποιεί και την μεταπλάθει σε ύψιστη αξία, σε καθαρό  χρυσάφι.

 

Ε. Η κατάρρευση κάθε αυταπάτης περί "παρθενογένεσης".
Η η ταυτότητα μιας βαθειάς τεχνογνωσίας.

Ευτύχησα να έχω δασκάλους που εκτίμησα και αγάπησα βαθύτατα, τόσο τον Τάσο όσο και τον Δημήτρη Μπίρη, εκεί στην δεκαετία του 70, όταν είχαμε τεντωμένες και ευήκοες όλες τις κεραίες του Σώματος μας, πολύ φτωχή όμως την ικανότητα μας, λόγο μηδενικής πρότερης πρακτικής εμπειρίας, να κατανοήσουμε την βαθύτερη ουσία όλων εκείνων που μας σημάδευαν "ανεπαισθήτως". Είχαμε δηλαδή και εμείς την ευτυχία να σταθούμε μπρος σε εκείνο το "ανοιχτό παράθυρο", χωρίς όμως την συναίσθηση της ποιότητας θέασης που μας χάριζε. Αυτή μας την συναίσθηση την έφερε πολύ μετέπειτα η ίδια η ζωή, άλλοτε με τυμπανοκρουσίες χαράς, συνήθως όμως με βουβό και επώδυνο τρόπο. Αυτή η ουσιαστική γνώση που μας χαρίστηκε τότε, υπήρξε η σχεδία για να διαβούμε ακέραιοι θεομηνίες μεγάλες.

Αναζητώντας πρόσφατα, καταγεγραμμένη τεχνογνωσία για τις πέτρινες τοιχοποιίες, βρέθηκα να ξαναδιαβάζω μετά από πολλά χρόνια το βιβλίο της οικοδομικής του Κυπριανού Μπίρη[31].

 

Εικ. 11. [32]

 

Η εμμονή αυτού του ανθρώπου να αποκαλύψει με γραπτό λόγο, σχέδια και σκίτσα, την παραμικρή τεχνική λεπτομέρεια μιας ορθής πέτρινης κατασκευής, λες και θέλει να την κτίσει με την σκέψη, το λόγο και το σχέδιο του, όσο πιο ανάγλυφα και άρτια γίνεται, πριν την "επιμεληθεί" ο ίδιος ο "άγνωστος" αναγνώστης του, είναι για τις μέρες μας τουλάχιστον συγκινητική. Και λέω για τις μέρες μας, τις μέρες του ρομπότ και της αυτοματοποίησης των πάντων, όταν δηλαδή το μέλλον[33] της σκυροδέτησης για παράδειγμα, υποτίθεται πως είναι ο τρισδιάστατος εκτυπωτής για μπετόν.

Η όταν επίσης, το μέλλον του τεχνίτη είναι ο...... "μονταδόρος"...., τα αυτόματα ιπτάμενα ρομποτάκια που σε απόλυτα συντονισμένους και κατανεμημένους μεταξύ τους ρόλους, άλλο βάζει τη λάσπη, άλλο κτίζει τον τοίχο και ένα τρίτο στη συνέχεια τον αρμολογεί, η το πρώτο τοποθετεί γρήγορα το υαλοστάσιο σε ένα ουρανοξύστη και το επόμενο πετά πίσω του, και σιλικονάρει με απίστευτη πιστότητα, τους αρμούς ανάμεσα στα διαφορετικά υλικά.

Αυτά σήμερα δεν συνιστούν επιστημονική φαντασία αλλά απόλυτη πραγματικότητα σε κάποια μεγάλα διεθνή τεχνικά έργα. Αναρωτιέσαι λοιπόν, θα μπορούσε άραγε σήμερα, ένα αντίστοιχο ρομπότ να κτίσει έναν αξιόπιστο αλλά και "όμορφο" πέτρινο τοίχο[34]; Και απαντώ απόλυτα και απερίφραστα. "Αξιόπιστο" ίσως, όμορφο ποτέ, μια και η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα σε ένα ρομπότ και ένα καλό τεχνίτη, διαφορά που προσδίδει νόημα στην έννοια "ομορφιά"[35], είναι το γεγονός του ότι ο δεύτερος δεν συνιστά "κατασκευή" αλλά «είδος», κατά το "γεννηθέντα ου ποιηθέντα", προϊόν μιας γενεσιουργού κοινωνικής- συλλογικής διαδικασίας που λέγεται ιστορία.

Αυτό το είδος του "καλού τεχνίτη", εκδηλώνεται εμπράγματα μέσω της μαστορικής, μιας διαδικασίας που προϋποθέτει αλλά και "ποιεί" ήθος, και συγκεκριμένα κατασκευαστικό ήθος, ποιότητα αυτεξούσια και άρρητη, ποιότητα εξ ορισμού η αδιανόητη, η ιστορικά αδύνατη από ένα κατασκεύασμα, όσο πλούσιο σε δεξιότητες διαχείρισης και εφαρμογής πληροφορίας και αν είναι αυτό.[36]Παρ εκτός και αν, αυτό κυριαρχήσει για τον εαυτό του, παρακάμπτοντας- καταστρέφοντας το ίδιο το ανθρώπινο είδος σαν ιστορική οντότητα. Παρ εκτός και αν, από ανοησία η σκοταδιστική άγνοια, επιλέξουμε, (όπως πολύ εύστοχα παρατήρησε σε πρόσφατη ομιλία του ο Τάσος Μπίρης), "να κάνουμε λοβοτομή"[37] σε ότι συνιστά την γνήσια ειδοποιό μας ταυτότητα και διαφορά.

Αυτή η "ιερή" στάση απέναντι στο οικοδομικό γεγονός, αυτή η βαθειά συναίσθηση του "ήθους" σαν  γενεσιουργού συντελεστή, διακρίνεται στην παραμικρή λεπτομέρεια του έργου της Σοφίας Τσιράκη. Για όποιον στοιχειωδώς καταλαβαίνει από κατασκευή είναι απολύτως ορατά εκεί τα σημάδια μιας "τεχνογένεσης"[38].

Μιας τεχνογνωσίας δηλαδή ενεργής, προϊόντος:

- μιας κερδισμένης συλλογικής τεχνικής γνώσης και πρακτικής, συγκροτημένης βασανιστικά με τα χρόνια[39] που προϋποθέτει έναν βαθύτατο σεβασμό στην εργασία του τεχνίτη.
- της πιο σύγχρονης κατασκευαστικής τεχνολογίας υπό την προϋπόθεση του ότι έχει "χωνευτεί" και "αφομοιωθεί", έχει γίνει δηλαδή ενεργό στοιχείο μιας δικής μας ιδιαίτερης τεχνικής ταυτότητας.

 

Εικ. 12. [40]

 

Εδώ ο δημιουργός,  ο αρχιτέκτονας, ο σχεδιαστής, αποκαθιστά τον ουσιαστικό του ρόλο.

Όχι μόνο σέβεται και τιμά τους δυο αυτούς κόσμους, αλλά κυρίως επιλέγει συνειδητά να χαρίσει στον καθένα τον αναγκαίο ζωτικό του χώρο. Εδώ ο δημιουργός εξισορροπεί και συνθέτει πεδία σκληρά συγκρουσιακά μεταξύ τους, παίζοντας επάξια τον ρόλο του διευθυντή ορχήστρας που διευθέτει με απλό και καταληπτό τρόπο, τον "κόσμο του κόσμου", τον κόσμο της επίλυσης του απολύτως συγκεκριμένου, ενώ ανοίγει παράλληλα διάπλατα παράθυρα στο πνεύμα, στον κόσμο του αφηρημένου και του χάους[41].

 

Εικ. 13. [42]

 

Γνωρίζει άριστα την διαχείριση της μετάβασης από την "μοναξιά του δημιουργού" στη "θαλπωρή της ορχήστρας" και τανάπαλιν. Γνωρίζει τέλος πως, ο μόνος πραγματικός τόπος όπου στ αλήθεια διαδραματίζεται αυτό το έργο, δεν είναι ο τόπος της αυθαίρετης αφηρημένης θεωρίας και «ενόρασης», αλλά ο τόπος της ίδιας της κατασκευής και των ζωντανών ανθρώπων που την ασκούν με καθημερινό φιλότιμο, ειλικρινή αγάπη και ανεπίστρεπτη κατάθεση ζωής και μόχθου.

Όπως πολύ εύστοχα ανέφερε η Σοφία στην ομιλία της[43], το έργο αυτό δεν θα ξεπερνούσε τη σφαίρα του σχεδίου, αν δεν υπήρχαν αυτές οι ανθρώπινες παρουσίες που έσκυψαν "χορευτικά" πάνω του για να το κατασκευάσουν. Ανθρώπινες παρουσίες με βαθειά γνώση του τρόπου μετατροπής μιας ρευστής σύμμικτης ύλης σε στερεό, και παράλληλο ύψιστο σεβασμό σε μια αυστηρά προδιαγεγραμμένη από τη μελέτη γεωμετρία των σχεδίων[44].

Μιλάμε εδώ για την  περίσσεια δεξιότητα και σοβαρότητα απλών λαϊκών ανθρώπων, που προϋποθέτει ψυχή, νοημοσύνη, γνώση, ευγενή μόχθο, νοικοκυροσύνη, υπομονή, επιμονή και τελικά όμορφη δύναμη. Όλα αυτά από κοινού συγκροτούν  ένα υψηλό εργασιακό κατασκευαστικό ήθος, που αφήνει ανεξίτηλα τα σημάδια του στο έργο. Αν τυχόν το διαχωρίσεις από αυτή του την "μαστορική υπόσταση", θα το στερήσεις από την πραγματική του υπόσταση, θα το εξατμίσεις.

Γνωρίζει τέλος πως η ανθρώπινη οικοδομική συνιστά κατά βάθος μια "τέχνη μυστική", που προϋποθέτει τους ελάχιστους συγκεκριμένους και όχι «τυπικούς» αποδέκτες, αποδέκτες που σέβονται και στηρίζουν την πρακτική και τις αξίες της. Χωρίς αυτούς η άσκηση της είναι από αδύνατη έως αδιανόητη.

Και τα έργα αυτά είχαν την ύψιστη ευτυχία να διαθέτουν τέτοιους αποδέκτες.

Όταν κάποιος που στοιχειωδώς αγαπά την αρχιτεκτονική, έβλεπε αυτά τα υπέροχα μικρά φιλμάκια με το έργο "εν ζωή" από τους πραγματικούς του κατοίκους, κάποια χρόνια μετά την κατασκευή του, και μια στάλα συναισθανόταν "περί τίνος επρόκειτο", δεν μπορεί να μην ζήλευε, δεν μπορεί να μην λιμπιζόταν μια αντίστοιχη δική του εμπειρία. Τα φιλμάκια αυτά αποκάλυπταν πέρα από λόγια και ευγενείς προθέσεις, την απόλυτη επιτυχία των συντελεστών στη μορφοποίηση ενός άλλου ομορφότερου κόσμου, υγιούς, μεστού, λιτού και μετρημένου που δραπετεύει από την κυρίαρχη μιζέρια γύρω μας.

Με αυτή την έννοια, τα έργα αυτά συνιστούν ηχηρή απόδειξη της δυνατότητας ύπαρξης αυτού του κόσμου, συνιστούν ένα μικρό αλλά αξιόπιστο υπόδειγμα του. Αυτός ο κόσμος ούτε χαρίζεται, ούτε γεννιέται εκ του μηδενός χωρίς βαθειά ερείσματα μέσα στο χρόνο.

Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να κάνουμε ένα σχόλιο σε ένα πιο πρόσφατο γεγονός.

Η Σοφία Τσιράκη στις αρχές του 2015 ήταν η ελληνίδα υποψήφια στην τελική φάση του διαγωνισμού Arcvision της εταιρείας Italcementi, ενός διεθνούς βραβείου για την αρχιτεκτονική με τίτλο «Γυναίκες και Αρχιτεκτονική». Η απονομή έγινα στο κεντρικό κτίριο των γραφείων και εργαστηρίων της εταιρείας, έργο του 2010 του αρχιτέκτονα Richard Meier. Τόσο το εν λόγο κτίριο της εταιρείας, όσο και εκείνα της αρχιτεκτόνισσας που τελικά βραβεύτηκε, είναι έργα όπου το εμφανές μπετό, έχει κρίσιμη δομική και αισθητική συμμετοχή στο τελικό αποτέλεσμα.

Γεννιέται εδώ ένα απλό ερώτημα. Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά στον τρόπο χρήσης του εμφανούς μπετόν, και όχι μόνο, ανάμεσα στο έργο της Τσιράκη και αυτά τα έργα;

Στην περίπτωση μας, ο ίδιος ο τρόπος κατασκευής που επιλέχτηκε, με την χρήση του ξυλότυπου από πλανισμένη σανίδα, ενός μέσου "γραμμικού", μικρότερης κλίμακας και τεχνολογικής πυκνότητας από εκείνην ενός μέσου  "επιφανειακού", του μεταλλότυπου η του μπετοφόρμ, αυξάνει τον βαθμό δυσκολίας της κατασκευής και δίνει συνειδητά και αναγκαστικά χώρο, τόσο στην ουσιαστική συμβολή όσο και στην χειρονομία του μάστορα τεχνίτη να εκδηλωθεί και ενσωματωθεί στο τελικό αποτέλεσμα. Στην περίπτωση τόσο του  έργου του Meier όσο και εκείνου της Deuber, ανάμεσα στον σχεδιασμό και την υλοποίηση, παρεμβαίνει απόλυτα μια "βιομηχανική" διαδικασία, διαδικασία που αποκλείει και απορρίπτει παντελώς την διαμεσολάβηση, της όποιας μαστορικής και της όποιας ανθρώπινης  χειρονομίας. Η μόνη επιτρεπτή διαμεσολάβηση εδώ, ανάμεσα στον αρχικό δημιουργό και το τελικό αποτέλεσμα, είναι εκείνη της μηχανής. Καμιά ρωγμή κανένα κενό δεν αφήνει να υποδηλωθεί ο παραμικρός έστω υπαινιγμός "ζωντανής ανθρώπινης εργασίας".

Αν το καλοσκεφτούμε, πρόκειται για την απόλυτη κόλαση, τον απόλυτο αποκρυφισμό, προϊόν μιας ενοχικής πουριτανικής προτεσταντικής ηθικής. Η μηχανή παράγει μια φτωχή και επίπλαστη "τελειότητα" στο φινίρισμα, η οποία, μέσα στη γλυμμένη γοητεία της, καταπνίγει, αποκρύβει και εκμαγεύει για τους αδαείς, το όποιο "πως" της υλοποίησης. Η εργασιακή βαρβαρότητα  που κρύβει πίσω της η συγκεκριμένη "τελειότητα" αποσιωπείται πλήρως. Η παραμικρή υπόνοια χειροποίητης παρουσίας εξορίζεται, ως "κατασκευαστική ατέλεια", στο πυρ το εξώτερον και αντιμετωπίζεται ως κατσαρίδα σε καθαρά κλινοσκεπάσματα. Μια τέτοια διαδικασία γνωρίζει μόνο τον "αποκλεισμό", έχοντας καταστεί ιστορικά ανάπηρη να συλλάβει καν, πόσο μάλλον να διαχειριστεί το "εμπεριέχειν".

Μετά από αυτή την παρατήρηση, θα ήταν αδιανόητο μια δουλειά σαν της Σοφίας Τσιράκη να βραβευτεί, άρα και επιβεβαιωθεί από έναν τέτοιο διαγωνισμό, μια και αμφισβητεί βαθιά και εν τοις πράγμασι, την όλη πρακτική και υπόσταση του αγωνοθέτη, και μάλιστα στην καρδιά του ζωτικού φαντασιακού του, εκείνου της μονοθεϊστικής λατρείας της μηχανικής μεταποιητικής διαδικασίας. Στην καλύτερη των περιπτώσεων θα μπορούσε να την προσλάβει ως γραφική(sic). Στην χειρότερη ως επικίνδυνο ανατρεπτικό υπόδειγμα. Ένας τέτοιος αγωνοθέτης μόνο ευτέλειες σε εύσχημη συσκευασία θα μπορούσε να επιβραβεύσει. Σε κάποια πράγματα είμαστε στ αλήθεια "ανάδελφοι".  Όσο πιο γρήγορα το κατανοήσουμε και απαλλαγούμε από τις αυταπάτες μας, τόσο το καλύτερο για μας.

Ποιο είναι όμως εκείνο το λεπτό και ικανό σημείο που κάνει δυνατή την σύνθεση αυτών των τόσο διαφορετικών κόσμων για τους οποίους μιλάμε; Ποια είναι η "οικονομία" αυτού του έργου, ποια εργαλεία εφευρίσκει και χρησιμοποιεί, ποιο είναι το πραγματικό και ποιό το αληθινό του κόστος;

ΣΤ. Η αρχιτεκτονική και ο σχεδιασμός σαν εγχείρημα συνεισφοράς στη συγκρότηση ενός "από κοινού", σαν τρόπος συγκρότησης πρότασης για την επιθυμητή μορφή του κόσμου, σαν τρόπος μορφο-ποίησης του κόσμου.
Αλλά ας έρθουμε τώρα στην υπόσταση του ίδιου του αρχιτεκτονικού έργου. Ενός έργου που φαντάζει αθεράπευτα ρομαντικό, ενός έργου που θα βόλευε πολύ κάποιους να ανήκει στο χθες, την ίδια στιγμή που ζωγραφίζει με τα πιο λαμπερά χρώματα το μοναδικό αύριο που μας είναι διαθέσιμο.

 

Εικ. 14. [45]

 

Το έργο αυτό απαντά, θέλοντας και μη, στην κυρίαρχη αντίθεση του καιρού και του κόσμου μας. Στην αντίθεση ανάμεσα στην σύνθεση- γένεση του πράγματι καινούριου και την διαχείριση του ήδη υφιστάμενου. Στην αντίθεση αν θέλετε του ιερού κόσμου της πραγματικής οικονομίας με την βάρβαρη και πεζή πραγματικότητα του εικονικού κόσμου της χρηματοπιστωτικής οικονομίας. Αυτή η αντίθεση αποκτά ιδιαίτερη σημασία για μας και την χώρα μας, μια και προσδιορίζει τον τόπο της μοναδικής μας δυνατότητας να σταθούμε στον σύγχρονο κόσμο στηριγμένοι σε δικά μας ποδάρια. Όταν διεθνώς κυριαρχεί το πεδίο της διαχείρισης, πεδίο προνομιακό του σύγχρονου ψηφιακού κόσμου, το μοναδικό διαθέσιμο πεδίο, σε ένα μικρό λαό με μεγάλο ιστορικό βάθος, είναι εκείνο της σύνθεσης.

Τα ψηφιακά εργαλεία είναι κατ εξοχήν εργαλεία διαχείρισης του υφιστάμενου, δεν είναι εργαλεία σύνθεσης δηλαδή γένεσης. Η ανάγκη διαχείρισης είναι η μοναδική συνθήκη που τα καθιστά ζωτικά αναγκαία και αναντικατάστατα στις πολυπληθείς κοινωνίες μας. Αυτές οι κοινωνίες όμως αδυνατούν να επιλύσουν ανυπέρβλητες εσωτερικές αντιθέσεις τους, χωρίς την γένεση και την από κοινού διαχείριση, νέων μορφών συγκρότησης τους.

Ο ψηφιακός κανόνας ενός σχεδιαστικού προγράμματος δεν διαθέτει την αθωότητα και απλότητα ενός κάναβου η ενός χαρτιού millimétrés. Ειδικά αν μιλάμε για τα πιο εξελιγμένα solid modeling προγράμματα, η καθοδήγηση του τρόπου σκέψης του χρήστη είναι σχεδόν εξαναγκαστική. Ο καλός πιανίστας φυσικά, πάντα μπορεί θεωρητικά να υπερβεί τους καταναγκασμούς του μέσου. Στην πράξη όμως, πολύ δύσκολα δραπετεύεις από την ευκολία της αυτοματοποίησης,  που σε παρασέρνει σε έναν εθισμό χωρίς επιστροφή. Όταν και όποτε το αντιληφτείς, ίσως και να είναι πολύ αργά, μια και θα έχεις ήδη αποστερηθεί ένα πλήθος δεξιότητες και αισθήσεις, του μυαλού της ψυχής του χεριού και του σώματος σου εν γένει.

Είναι παντελώς άλλο πράγμα στη σύνθεση να χρησιμοποιείς εκ των υστέρων την "ευκολία" του ψηφιακού εργαλείου, προκειμένου να διαχειριστείς τα περεταίρω βήματα της εργασίας σου, και άλλο πράγμα, αδιανόητο και αδύνατο, να επιχειρείς σύνθεση δια της "ευκολίας", δηλαδή δια του ψηφιακού εργαλείου. Αν ποτέ πέσεις σε αυτή την παγίδα απλά τα έχεις χάσει όλα. Η σύνθεση προϋποθέτει αποφάσεις, επιλογές, δηλαδή τομές και ασυνέχειες, πεδία στα οποία το ψηφιακό, από την ίδια την φύση του, είναι παντελώς ανήμπορο, μια και το μόνο που ξέρει να κάνει καλά, είναι την διαχείριση της συνέχειας του βασικού του κανόνα. Εδώ εγκυμονεί και η μέγιστη αυταπάτη- παγίδα των καιρών μας, ιδιαίτερα για τις νεώτερες γενιές.

Αυτό το έργο προκειμένου να κυοφορήσει, δεν αρκείται σε ένα "τι" μιας πρότασης αλλά συγκροτεί βασανιστικά το "πως" και το "γιατί" αυτής της πρότασης. Δραπετεύει έτσι μακριά από την ευκολία

του "απαγορεύω την απαγόρευση", του "κάνω το κέφι μου" "γιατί έτσι μου αρέσει", την σημαία δηλαδή του πολιτισμικού φιλελευθερισμού του μετακαπιταλισμού των ημερών μας.

Αυτό το έργο για να "γεννήσει", επιστρατεύει ένα πλούσιο εννοιολογικό οπλοστάσιο, μέσω του όποιου "διαχειρίζεται" και υποστηρίζει την γενεσιουργό του διαδικασία, με έναν τρόπο σαφή και δημόσια καταληπτό[46]. Μέσω αυτών των εννοιολογικών εργαλείων, αγγίζει χωρίς να το "διαδηλώνει", τις ελάχιστες πολυτιμότητες και ουσίες του σύγχρονου ψηφιακού τρόπου, ενώ ταυτόχρονα τις υπερβαίνει. Η καρδιά αυτού του ψηφιακού τρόπου είναι ο αλγόριθμος και ο μέσω αυτού παραμετρικός σχεδιασμός. Αλγόριθμος είναι η συγκρότηση οντοτήτων- σχέσεων, σχέσεων που "κλειδώνονται" σε κώδικα, "ανοικτό" η "κλειστό".

Ακόμη και ο περίφημος και απόλυτα μοδάτος "ανοικτός" κώδικας που αναφέρεται σε διαδικτυακές "κοινότητες" (sic), όντας προϊόν από το οποίο απουσιάζει το βιωματικό γεγονός, η μάτι με μάτι, χέρι με χέρι, χνώτο με χνώτο πραγματική ανθρώπινη σχέση[47], αδυνατεί να υπερβεί την α-ιστορική του υπόσταση, προκειμένου να αποκτήσει συμβολική-αρχετυπική αξία. Περιορίζεται έτσι σε μια αξία σημείο όπως έλεγε ήδη από πολύ παλιά ο Baudrillard.[48]
Σε αυτό όμως το έργο έχουμε να κάνουμε με εννοιολογικά εργαλεία που εμπεριέχουν αλλά υπερβαίνουν τη λογική του κώδικα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με την συγκρότηση εννοιών, σημασιών ανοικτών, με ιστορική, αρχετυπική, συμβολική αξία που υπερβαίνει την τελικά κλειστή αξία- σημείο του κώδικα.

 

Εικ. 15. [49]

 

Μόνο όταν εννοείς κάτι στ αλήθεια σε βάθος, σαν συλλογική και όχι ατομιστική οντότητα, μπορείς και το σημασιοδοτήσεις, να το ονοματίσεις, να το επιβεβαιώσεις στην πράξη, για να του χαρίσεις στο τέλος απτή υπόσταση, για να του προσδώσεις σάρκα και οστά.

Μόνο τότε μπορείς να ασκήσεις την ύψιστη νοηματοδοτική λειτουργία, εκείνη της συγκρότησης εννοιών, μόνο τότε μπορείς να ορίσεις και συγκεκριμενοποιήσεις στ αλήθεια, ανοικτές σχέσεις ανάμεσα σε αληθινές οντότητες.

Τότε και μόνο τότε, αποκτάς τη χάρη να αφηγείσαι το όραμα και τη "μέτρηση" ενός άλλου "μοντέρνου", και ενός άλλου "ψηφιακού" -που συνιστά το γνήσιο τέκνο του-, στην ομορφότερη και εντιμότερη εκδοχή τους.

Το διαθέσιμο οπλοστάσιο εννοιών στο συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό έργο είναι και πλούσιο και απολύτως σύγχρονο. Δεν θα ακούσεις τους δημιουργούς του να σου μιλούν για παραμετρικό σχεδιασμό δεν θα ακούσεις να σου μιλούν για αλγόριθμο. Οι "μοδάτοι" αυτοί όροι απουσιάζουν από το λόγο τους, την ίδια στιγμή που η παρουσία τους στο ίδιο το έργο ξεχειλίζει υπό άλλο ουσιαστικότερο ένδυμα, ενσωματωμένη όμως πριν σε ένα επί της ουσίας "καθ ημάς".

Προκειμένου να αναφερθεί σε σημασίες της τάξης του όλου, χρησιμοποιεί την έννοια της δομής, που την θέλει μήτρα της μορφής και όχι το ανάποδο. Προκειμένου να αναφερθεί σε σημασίες της τάξης του μέρους, χρησιμοποιεί την έννοια της στιβάδας. Στη συνέχεια επιζητά βασανιστικά την πιο απλή, έλλογη και ιεραρχημένη συνάρθρωση του μέρους με το όλο. Μιλά για ενεργή και όχι αμήχανη συνύπαρξη των μερών μεταξύ τους και βρίσκει αντιστοιχίες σε ένα κατ εξοχήν "ποιητικό" χώρο εκείνο της μουσικής σύνθεσης, αξιοποιώντας την δική του ιστορική εμπειρία στην αντίστιξη-συνήχηση. Τέλος, το "ανοιχτό σύστημα παραγωγής χώρου" που επικαλείται, υπερβαίνει την συνήθη απρόσωπη τεχνοκρατική του εκφορά και αποκτά πολιτική σημασία, όταν στηρίζει τις διαδικασίες συγκρότησης της δομής του στο lego[50], ένα κατ εξοχήν συμμετοχικό δημιουργικό εργαλείο.

 

Εικ. 16. [51]

 

Μα τι άλλο από σύγχρονη έως και μελλοντολογική προσέγγιση είναι αυτή; Όχι μόνο δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από τις, υποτίθεται σύγχρονες, αφηρημένες "ψηφιακές" προσεγγίσεις, αλλά τουναντίον εμπεριέχει ότι το θετικό τους, και μάλιστα με τρόπο συγκεκριμένο και απτό εδώ και τώρα, και όχι αφηρημένο γενικόλογο και "πελαγοδρομούντα".

 

Εικ. 17. [52]

 

Για δομή και μορφή μιλούν οι πάντες. Για δομή μιλά και ο "στρουκτουραλισμός" εννοώντας ένα εξουσιαστικό εργαλείο "από τα πάνω" επιβολής λειτουργικών μοντέλων στην κοινωνία. Για μορφή μιλούν και οι...  "μορφολογικοί κανόνες", εννοώντας το πως θα καταργήσουν τη μορφή σαν προϊόν μιας γενεσιουργού διαδικασίας και θα την αποστεώσουν σε μια καταναλώσιμη καρικατούρα. Εδώ όμως η δομή έχει την σημασία της ουσιαστικής συγκρότησης, της  γέννησης μιας ολότητας που αποκτά την χάρη να έχει συλλογική υπόσταση, να έχει πρόσωπο, δηλαδή μορφή. Εδώ οι κανόνες συγκροτούνται βασανιστικά, χάρη σε μια επίπονη εμμονή στο αληθινό και συγκεκριμένο, "από τα κάτω", προκειμένου να υπηρετήσουν από κοινού δυο διαφορετικούς κόσμους:

- από τη μια εκείνον της ιστορίας και της συνέχειας, έναν κόσμο εμπεδωμένο και επιβεβαιωμένο βασανιστικά μέσα στο χρόνο. Θα τον έλεγα Συνθετικό ολιστικό τρόπο, τρόπο συλλογικό της άρρητης παράδοσης και της μαστορικής. Σε αυτόν τον κόσμο μέγιστη αξία είναι η βιωματική εμπειρία και μηδαμινή η σχολαστική μέτρηση και τα χιλιοστά της.
- από την άλλη εκείνον της νεωτερικότητας, της ασυνέχειας, του μοντέρνου της δυτικής βιομηχανικής παράδοσης, σαν παράδοσης της ριζικής και αυταρχικής παρέμβασης της μηχανής και της λογικής της, στην όλη τεχνογεννετική διαδικασία.

Θα τον έλεγα Αναλυτικό τρόπο, τρόπο εξατομικευμένο της λόγιας παράδοσης που γεννά τόσο το μοντέρνο όσο και τον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο. Εδώ η σχολαστική μέτρηση και τα χιλιοστά της αναγάγονται σε υπέρτατη αξία, την ίδια στιγμή που η βιωματική εμπειρία έχει μηδαμινή αξία.

Στο όριο ανάμεσα σε αυτούς τους δυο κόσμους έρχεται το lego, ένα εργαλείο- σύστημα που κουβαλά "την σοβαρότητα ενός παιδιού που χαίρεται το παιγνίδι του". Συνιστά έτσι το "από κοινού" εργαλείο ενός εγχειρήματος  γεφύρωσης δυο κόσμων, ενός εγχειρήματος  αναστροφής του αυταρχισμού του "βιομηχανικού", ενός εγχειρήματος  έστω και εκ των υστέρων "εκδημοκρατισμού", δηλαδή συμμετοχής και παρέμβασης του τελικού αποδέκτη στην όλη διαδικασία.

 

Εικ. 18. [53]

 

Με απολύτως σύγχρονους όρους, αυτή η ιδέα του lego, συνιστά ένα άριστο πεδίο σύζευξης φυσικού και ψηφιακού κόσμου, μια και εισάγει την έννοια του συστήματος, ενός είδους εξ ορισμού σχεδιασμένου για να «εμπεριέχει» προκειμένου να γεννήσει ολότητες.

 

Εικ. 19. [54]

 

Το σύστημα, ένα συγκροτημένο, πάναπλο, αθώο, σαφές και ρητά διατυπωμένο εργαλείο- τρόπος σκέψης και πρακτικής, είναι εκείνο που δημιουργεί την υλική τεχνική βάση σε αυτό το «εμπεριέχειν» να υπάρξει και να αναδυθεί. Σαν εργαλείο συνιστά δυνητικά το μόνο διαθέσιμο σήμερα μέσο σύνθεσης και γεφύρωσης παντελώς διαφορετικών ιστορικά τρόπων, σύνθεσης και γεφύρωσης ζωτικής για το μέλλον του κόσμου μας.

Αν αξιοποιήσουμε αυτή την ιδέα του lego σαν ανοικτή  "μικροδομή" στο ευρύτερο πεδίο του τρόπου σύλληψης, συγκρότησης και  υλοποίησης σε ολότητες των πραγμάτων που μας περιβάλλουν, του τρόπου σύλληψης, συγκρότησης και υλοποίησης του κάθε "ρούχου" του Σώματος μας, μπορούμε να συγκροτήσουμε μια συνολικά εναλλακτική πρόταση για το παραγωγικό μας σύμπαν. Μια πρόταση που να επιτρέπει και να στηρίζει μια άλλη, μια ουσιαστική σχέση, όλων των συντελεστών ενός έργου με το προϊόν της εργασίας τους. Μια πρόταση που εσωκλείει ένα εναλλακτικό τρόπο συγκρότησης του σύγχρονου "κοινωνικού" και του σύγχρονου "κατοικείν". Αν το κάνουμε, θα έχουμε κάνει ένα πρώτο αλλά καίριο βήμα, στη σύλληψη ενός απόλυτα σύγχρονου παραγωγικού μοντέλου που κινείται στον αντίποδα του κυριάρχου μαζικού της εποχής μας.

Ενός μοντέλου που δεν θα χρησιμοποιεί την πραγματική ανάγκη "επανασύστασης" σαν πρόσχημα για την περεταίρω διάλυση μας. Ενός μοντέλου που θα επαναξιολογεί το "μικρό" και την μαστορική σαν τους κατ εξοχήν ποιοτικούς παραγωγικούς συντελεστές  και την μικρή οικιστική κοινότητα σαν το κατ εξοχήν δοχείο- πυρήνα ουσιαστικής κοινωνικής συγκρότησης, αξιοποιώντας και προσαρμόζοντας τις τεχνολογικές δυνατότητες στις αληθινές τοπικές ανάγκες και ιδιεταιρότητες. Εδώ σαν τόπος διαθέτουμε μια τεράστια αλλά παραγκωνισμένη ιστορική παράδοση, την οποία οφείλουμε αφού αναστήσουμε να ανασυστήσουμε.

Όλο αυτό το εννοιολογικό οπλοστάσιο, συνιστά την ομορφότερη ζωντανή παράδοση αφομοίωσης και εφαρμογής του μοντέρνου κινήματος στην μικρή κλίμακα και τις πολύτιμες ιδιαιτερότητες του τόπου μας, και με αυτή την έννοια συνιστά την ομορφότερη εκδοχή της ιστορικής συνέχειας του, δηλαδή του σύγχρονου ψηφιακού κόσμου, όχι σαν αφηρημένη φούσκα αλλά σαν συγκεκριμένη εφαρμόσιμη λειτουργική συνθήκη επ ωφελεία των αληθινών ανθρώπων.

Η όποια "από-υλικοποίηση" και η όποια "από- εδαφοποίηση" "εξατμίζονται" και στερούνται παντελώς νοήματος, χωρίς συγκεκριμένη ύλη και έδαφος αναφοράς. Εδώ ελλοχεύει ο μεγάλος κίνδυνος της ισοπέδωσης της ιδιαιτερότητας μέσω της μαζικοποίησης του ομοειδούς, εδώ όμως εγκυμονεί και η χαρά της ανάδειξης της μονάκριβης ποιότητας, δηλαδή της ταυτότητας του απολύτως συγκεκριμένου, αυτής "της ιερής μελωδίας της πραγματικότητας"[55].

 

Εικ. 20. [56]

 

Και για να κλείσουμε, μια μικρή αναφορά στο φάντασμα του υποτιθέμενου "μεγάλου κόστους" μιας τέτοιας διαδικασίας. Εδώ μια απάντηση μπορεί να δοθεί με διττό τρόπο.

Από τη μια η ίδια η έννοια κόστος είναι απολύτως σχετική. Τι αληθινό κόστος θα είχε το να παράγουμε ένα προϊόν εδώ ακριβότερα από ότι κοστίζει το να το εισάγουμε; Η άμβλυνση για παράδειγμα του δείκτη ανεργίας που και από την πλευρά ποιων προσμετράται στο υποτιθέμενο χαμηλότερο κόστος του εισαγόμενου;

Από την άλλη και ουσιαστικότερη προσέγγιση, έχουμε αναρωτηθεί ποτέ, στο καταβλητέο κόστος ενός έργου, πιο είναι το αληθινό κόστος σχεδιασμού, μεταποίησης- κατασκευής του και πιο το "καπέλο" που αφορά σε κόστη διάθεσης, προμηθειών μεσαζόντων μέχρι και καθαρής μίζας;

Αν ποτέ συνυπολογίσουμε αυτά τα "αφανή" αλλά υπαρκτά συμπληρωματικά κόστη που συντηρούν το παρασιτικό καθεστώς της εποχής μας, θα συνειδητοποιήσουμε πως αυτό που θεωρούμε ακριβό, σαν "κατά παραγγελία" και "χειροποίητο", εφόσον καταφέρνει να προσπερνά τα συμβατικά δίκτυα διάθεσης, είναι στα αλήθεια πολύ φθηνότερο από το μαζικό βιομηχανικό αντίστοιχο. Αυτό το τελευταίο, προκειμένου να αντέξει όλες τις "δουλείες" της διακίνησης του στα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου καθεστώτος των ημερών μας, σπάνια μπορεί να υπερβεί την κατηγορία του απόλυτου σκουπιδιού.

Για να μην αναφερθούμε στο πρόδηλο γεγονός του ότι, ένα έργο που οικοδομεί ουσιαστική ποιότητα, αποκτά χαρακτηριστικά μονάκριβα, ανεπανάληπτα και ανεκτίμητα, τα οποία μέσω της αληθινής αξίας τους, δραπετεύουν κάθε λογικής αποτίμησης του κόστους τους. Το υλοποιημένο αυτό αρχιτεκτονικό έργο επανατοποθετεί το ζήτημα της μεταποίησης στην ορθή του βάση, και μας χαρίζει ένα ουσιαστικό μάθημα αληθινής ποιότητας, προϊόντος του ζήλου όλων ανεξαιρέτως των συντελεστών ενός έργου. Αυτό και μόνο αυτό είναι το πεδίο στο οποίο σαν τόπος διαθέτουμε συγκριτικά πλεονεκτήματα, όχι σήμερα, αλλά σε όλο το βάθος της ιστορικής μας διαδρομής, αν ποτέ μπούμε στον κόπο να την αναγνωρίσουμε και την αντιληφτούμε.

Έργα σαν και αυτό έχουν τη χάρη να έχουν πρόσωπο, έχουν τη χάρη να μορφοποιούν "αυτόν τον κόσμο τον μικρό τον μέγα".

Στο χέρι και την ψυχή μας επαφίεται το να τον διεκδικήσουμε η όχι. Στα πλαίσια ενός τέτοιου εναλλακτικού αφηγήματος, ο σχεδιασμός σαν συνολική διαδικασία, καλείται απ' τα πράγματα να επαναπροσδιορίσει το ρόλο του, ο σχεδιαστής από αρχιερέας των μηχανών και των μορφών και τεχνικός γοητευτικών κωδικών απόκρυψης του κοινωνικού γίγνεσθαι, και οι σχεδιαστικοί μηχανισμοί από ιερατεία, καλούνται να δικαιώσουν την παρουσία τους σαν ποιητές ήθους ενός άλλου κοινωνικού και ενός άλλου κατοικείν που εγκυμονούν το Φάντασμα της Αυτοθέσμισης τους.

 

Ζ. Επίλογος
Η έννοια χρόνος σαν τον θεό Ιανό έχει δυο πρόσωπα. Εκείνο της διάστασης και εκείνο της υπόστασης. Άραγε στο πεδίο της βιωματικής υπόστασης του χρόνου, εκείνου του περίφημου «χρόνου φείδου»[57], η αίσθηση και κυρίως η συναίσθηση της οντότητας χρόνος, άραγε πυκνώνει η αραιώνει στις μέρες μας; Η αύξηση της ταχύτητας της προσπίπτουσας πληροφορίας προσθέτει η αφαιρεί στην βιωματική μας σχέση με τον χρόνο; Αυτό το «χρόνου φείδου», τι υπόσταση είχε όταν διατυπώθηκε και τι αντίστοιχη στις μέρες μας; Η αλλιώς ποιος έχει ουσιαστικότερη σχέση με αυτή την οντότητα; Ένας ακίνητος στυλίτης, ένας πεζός στην εξοχή, ένας πεζός στην πόλη, ένας ποδηλάτης, ένας αυτοκινητιστής η ένας οδηγός υπερηχητικού μέσου; Ο σύγχρονος τεχνικός πολιτισμός διαστέλλει η συστέλλει την δυνατότητα πρόσληψης αυτής της οντότητας, της μόνης που "ζωγραφίζει" την όποια απτή αίσθηση θεότητας, η «ζωής» αν θέλετε, είμαστε σε θέση να προσλάβουμε σαν βιωματική εμπειρία;

 

Εικ. 21. [58]

 

Ένα τέτοιο μοντέλο μεταποιητικής πρακτικής, μοντέλο που ξαναδίνει στην έννοια της ολότητας και της μαστορικής σημαίνοντα ρόλο, μοντέλο που εμπεριέχει και συμφιλιώνει τρόπους και ιδιαιτερότητες, αντί να αποκλείει και δαιμονοποιεί, είναι ζωτικά αναγκαίο, προκειμένου να ανακτήσουμε την ποιότητα ενός άλλου χρόνου από τον κυρίαρχο, προκειμένου να επανασυμφιλιωθούμε με σημασίες όπως η φθορά και η γήρανση σε μια εποχή που κυριαρχούν με ρατσιστικό μένος οι σημασίες που κουβαλά η στιλπνότητα του καινοφανούς.

Είναι αναγκαίο προκειμένου να ανακτήσουμε τον φθαρτό χρόνο του βαδίσματος του ανθρώπινου σώματος πάνω στη γη, τον φθαρτό χρόνο του καλπασμού ενός αλόγου. Τον χρόνο της επίκλησης του ελάχιστου αναγκαίου και ικανού με όρους ιστορικού και όχι μετά -ανθρώπου. Υπάρχει άραγε τίποτε πολυτιμότερο σήμερα για τα ανθρώπινα πλάσματα έξω από την ανάκτηση της ποιότητας ενός τέτοιου χρόνου; Υπάρχει τίποτε πολυτιμότερο από την ανάκτηση ενός προσώπου έξω από την οδύνη του ανώνυμου πλήθους;

 

Εικ. 22. [59]

 

του Ανδρέα Κυράνη, Αρχιτέκτονα Μηχανικού
Ιούνιος 2014 - Μάιος 2015

 

Παραπομπές

[1] Υπάρχουν πολλά έργα στην σύγχρονη αρχιτεκτονική μας ιστορία που τιμούν τον τόπο μέσα από την ποιητική της ίδιας της κατασκευής τους. Ελάχιστα όμως ευτύχησαν να αυτοσχολιασθούν «έγκαιρα», με τόσο μετρημένο και πολύπλευρο τρόπο.

[2] "Θυμήσου, σώμα..." Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (1918)

[3] Σκίτσο ακουαρέλα της Σοφίας Τσιράκη. Είναι αδύνατον να μιλήσουμε τον "κόσμο μας", αν προηγουμένως δεν συλλαβίσουμε μια πρώτη εικόνα του, αν προηγουμένως δεν αποτολμήσουμε να τον ...."ζωγραφίσουμε" με το χέρι και την ψυχή μας.
...."μέσα στὴ διάφανη πηγὴ κοίταξα τὴ μορφή σου
κλεισμένα βλέφαρα καὶ τὰ ματόκλαδα χάραζαν τὸ νερό. ......."
" Γιῶργος Σεφέρης - «Μυθιστόρημα» Δεκέμβρης 1933 - Δεκέμβρης 1934
Εξακολουθούμε ευτυχώς ακόμη να έχουμε ζωοποιό ανάγκη αυτής της "διάφανης πηγής", αυτής της γενεσιουργού διαμεσολάβησης ανάμεσα σε μας και το "πραγματικό".

[4] Η αφίσα της εκδήλωσης

[5] "το ειδικό βάρος από το ίδιο το εφαρμοσμένο έργο, η σαφήνεια αυτού του έργου "από κορφής μέχρις ονύχων", όπως πολύ όμορφα ανέφερε ο Τάσος Μπίρης στην παρουσίαση του τελευταίου βιβλίου του, μαζί με τον Στέλιο Γιαμαρέλο, "αχαρτογράφητα ρεύματα", Εκδόσεις Μελάνι και Τάσος Μπίρης  Δεκέμβριος 2014.

[6] « 1204 Η ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΝΕΩΤΕΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ » ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ  ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ  2006.
ΜΕΡΟΣ Δ  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΗΣΥΧΙΑ, σελ. 303 έως 336.

[7] "Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου" η ο "Ευαγγελισμός" του νέου αναδυόμενου κόσμου, η χαραυγή της "βιομηχανικής εποχής" μέσα από δυο ζωγραφικά παραδείγματα  της ίδιας περίπου περιόδου, 15ος αιώνας.

Αριστερά ένα έργο του Σάντρο Μποτιτσέλι, Σεστέλο 1489, δεξιά ένα έργο του Αντρέϊ Ρουμπλιόφ ( και του Θεοφάνη του  Έλληνα; ) Μόσχα 1410. Δυο «άλλοι» κόσμοι μέσα από δυο εικόνες. Ο κλειστός κόσμος της αγωνίας της καταδήλωσης,  της σαγήνης και του τρόμου, και ο ανοικτός κόσμος της γαλήνης, της συμπαραδήλωσης  και του «ανεσπέρου φωτός». Η προσπάθεια να "αιχμαλωτιστεί" και από-ιεροποιηθεί η φύση στο κάδρο της αριστερής εικόνας είναι αποκαλυπτική. Δυο παντελώς διαφορετικές παραδόσεις, ο «νατουραλιστικός κόσμος» και ο «αληθινός κόσμος». Μήπως θάπρεπε να ξαναβρούμε το στίγμα της ιδιαίτερης ταυτότητας μας στο μεταίχμιο αυτών των δυο κόσμων;

[8] "Η Σονάτα του Σεληνόφωτος"  Γιάννης Ρίτσος  Αθήνα, Ιούνιος 1956

[9] Κατοικία και χώρος πολιτιστικών δραστηριοτήτων στο Κουκάκι
Υποψήφιο για τα βραβεία Mies van der Rohe, 2013
Αρχιτέκτων: Σοφία Τσιράκη. Σύμβουλος αρχιτέκτων: Τάσος Μπίρης. Στατική μελέτη: Κώστας Πολυχρονόπουλος
Η/Μ μελέτη: Γιώργος Χριστοφίλης Μελέτη: 2007, Κατασκευή: 2010
Κατασκευή: Σοφία Τσιράκη και Λεωνίδας Τσιράκης (πολ. Μηχανικός)

Το μόνο που δεν χαρακτηρίζει αυτό το έργο είναι η οκνηρία, αφασία και ευκολία της δήθεν εποχής της γνώσης (sic ) των ημερών μας. Εδώ, η αληθινή γνώση του αντικειμένου, μιλά με αφοπλιστική απλότητα σαφήνεια και ομορφιά μαζί, για όλο το σύμπαν της αρχιτεκτονικής και της κατασκευής της, για όλο το σύμπαν του τεχνικού μας πολιτισμού. Η στιλπνότητα συνδιαλέγεται με την αδρότητα, η άπειρη χρωστικότητα του φυσικού υλικού με το μονοσήμαντο πλακάτο χρώμα, η κλίμακα της απολυτότητας  του βιομηχανικού μέλους με την αντίστοιχη της προσεγγιστικότητας  του χειροποίητου μέρους. Για να μιλήσεις όμως για τον  ίδιο τον  "εκλεκτό τρόπο κατασκευής",  τα κάλλη και τα μυστικά του, είναι αμφίβολο αν αρκούν βιβλία, όταν συμπυκνώνει αδήλωτη γνώση και εμπειρία που τα ίχνη της  χάνονται  βαθειά μέσα στο  χρόνο.

[10] υπολογιστικές μηχανές με κάρτες λειτουργούσαν στην Αμερική ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα

[11] Στις μέρες μας τέλος, η τρισδιάστατη εκτύπωση και μάλιστα η πιο εξελιγμένη μορφή της, αυτή της αυτογενούς μέσω ακτινοβολίας "σύντηξης" πούδρας μετάλλων η σύνθετων ρητινούχων υλικών, εντείνοντας περεταίρω την διάχυτη σύγχυση για το θεμιτό μέλλον της μεταποίησης, έρχεται να καταργήσει μια ολόκληρη ιστορία "κατασκευής" που στηρίζεται στην σωρευμένη γνώση αιώνων. Η αντίληψη της κατασκευής σαν αναλυτικής διαδικασίας από " μέσα προς τα έξω", "τμήσης", κατεργασίας και συνάρθρωσης φυσικών πρώτων υλών σε απάρτια προς συναρμολόγηση, υποκαθίσταται από μια "συνθετική" διαδικασία, μιας "εκ του μηδενός" σχεδόν γένεσης από "έξω προς τα μέσα", έτοιμων συναρμολογημάτων στερεών μορφών από συνθετικές πρώτες ύλες με αυτοκινούμενα μέρη, προϊόντων μιας α-ιστορικής "ατομιστικής- εγκεφαλικής" και όχι "συλλογικής -απτής" σχεδιαστικής διαδικασίας. Η βιοτεχνολογία, η ψηφιακή κατασκευή και η νανοτεχνολογία συνιστούν την τεχνική βάση αυτής της νέας μεταποιητικής διαδικασίας, διαδικασίας που έρχεται να συντρίψει κάθε εναπομείνασα έννοια "μόχθου" στην τεχνική εργασία.

[12] Το "προϊόν" με τις αξίες χρήσης, σημασίας και συμβολισμού που κουβαλά, συνιστά πάντοτε το αδιάψευστο "δοκίμιο" του ειδοποιού στίγματος της κοινωνίας και του χρόνου που το γεννά, αρκεί να διαθέτουμε την στοιχειώδη οξυδέρκεια να "παρατηρήσουμε" προκειμένου να ανιχνεύσουμε την ταυτότητα του.

[13] Βλέπε και: "Ο εργάτης και το χρονόμετρο. Τεϊλορισμός-Φορντισμός και μαζική παραγωγή"
Μπενζαμέν Κοριά ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΟΥΛΗΣ 1985
και του ίδιου: " ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ" ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΣΥΝΕΧΕΙΑ ΙΟΥΛΗΣ 1988

[14] Μάθημα για εφελκυόμενες και ξύλινες κατασκευές του Δημήτρη Μπίρη. Σκίτσο τέντας του ίδιου.
Ας αναρωτηθούμε, με την οδυνηρή εμπειρία των 40 περίπου αποδομητικών χρόνων που μεσολάβησαν από τότε, μέσα τις δεκαετίας του 70, την ουσία και πολιτική αξία εκείνου του μαθήματος. Στην χαραυγή του πρόσφατου "εκσυγχρονισμού- εκμαυλισμού" μας, στην απαρχή του ψηφιακού μας κόσμου που πλησιάζει καλπάζοντας υποσχόμενος τα πάντα, εκεί στην ευφορία του πακτωλού των επιδοτήσεων που έρχονται, του "εξευρωπαϊσμού" μας, του ατομισμού του μεταμοντέρνου ήθους και της άκοπης αριστεροσύνης, ο Δημήτρης εισάγει ένα μάθημα γνώσης της αξίας της εμπειρίας, ένα μάθημα ουσιαστικά μαστορικής, ένα μάθημα συλλογικότητας που κτίζεται με το σώμα, τα χέρια, το μυαλό και την ψυχή. Πόσο μπροστά έβλεπε; Πόσο ενδεικτικό ενός σοβαρού εγχειρήματος διατύπωσης ενός σύγχρονου εναλλακτικού δρόμου για τον τόπο υπήρξε στ αλήθεια εκείνο το μάθημα;

[15] Η τεχνολογική επανάσταση επί της ουσίας επιχειρείται να ελεγχτεί στα πλαίσια ενός μοντέλου κοινωνικής συγκρότησης κλινικά νεκρού, μοντέλου που στραγγαλίζει υπαρκτές παραγωγικές δυνάμεις και σχέσεις να αναπτυχτούν και μετεξελιχτούν. Εμποδίζεται έτσι ένα αναδυόμενο και υποστηριζόμενο ξανά ιστορικά, από την ίδια την νέα τεχνολογική συνθήκη νέο "μικροϊδιοκτητικό παραγωγικό μοντέλο", μοντέλο που προσφέρει τρομακτικά πλεονεκτήματα ανθεκτικότητας, βιωσιμότητας και ανταγωνιστικότητας στο μικρό έναντι του μεγάλου. Πρόκειται για ένα μοντέλο που ανατρέπει την κυριαρχία των μεγάλων μεγεθών και της υπερσυγκέντρωσης, όπως συγκροτήθηκαν ιστορικά από την εποχή της πρώτης αποικιοκρατίας (11ος αιώνας ) και ολοκληρώθηκαν με την 2η βιομηχανική επανάσταση (τεϊλορισμός και φορντισμός, τέλη 19ου και μέσα 20ου αιώνα), προσφέροντας την εφικτή υλική βάση για μικρά μεγέθη, που εκείνα τώρα θα συγκροτούν το "μεγάλο" χωρίς να είναι δορυφόροι του, που σημαίνει δυνατότητα ουσιαστικής αποκέντρωσης, αυτοθέσμισης και αυτονομίας.
Βλέπε και " Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ- ΜΙΚΡΟΙΔΙΟΚΤΗΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ " Θανάσης Αθανασόπουλος -Καλόμαλος, ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ 2003.

[16] Βλέπε και το εξαιρετικό κείμενο του Γιώργου Καραμπελιά στο τεύχος 9ο του «νέος Ερμής ο Λόγιος» άνοιξη 2014, σελ. 35, «η εποχή του μετανθρώπου». ...από το ίδιο σελ. 45 «...το θεώρημα του Γκέντελ, το οποίο δεν έχει αμφισβητηθεί μέχρι σήμερα, αποτελεί τη θεωρητική βάση για την απόρριψη της δυνατότητας της κατασκευής υπολογιστών ταυτόσημης ευφυΐας με τον άνθρωπο, γιατί οι γνώσεις τους περιορίζονται από ένα συγκεκριμένο αριθμό αξοιωμάτων, ενώ οι άνθρωποι μπορούν να ανακαλύπτουν αναπάντεχες αλήθειες....»
http://endogenis.blogspot.gr/2014/08/h.html

[17]Δες τε με τη χαρά παρουσιάζονται τα αυτοκίνητα που θα πηγαίνουν μόνα τους χωρίς οδηγό με δορυφορική πλοήγηση. Η τρομερή αναπηρία , ο απόλυτος ετεροκαθορισμός και ο έλεγχος από απρόσιτα απρόσωπα κέντρα που προκαλεί μια τέτοια συνθήκη, αν την γενικεύσουμε και σε μια σειρά άλλες "αυτόματες" λειτουργίες που θα ακολουθούσουν, αποσιωπάτε εντελώς και αποκρύβεται επιμελώς.

[18]Με κατ επίφαση σημαία τα ατομικά(sic) δικαιώματα και την "διαφάνεια", η καπιταλιστική συλλογιστική επιχειρεί να εισβάλει ανεπίστρεπτα, πέρα από την προσχηματικά δημόσια, στην πιο ενδόμυχη ιδιωτική σφαίρα μιας υποκειμενικότητας που έχει συντριβεί εις τα εξ ών συνετέθη.

[19] Το Βυζάντιο τον 11ο αιώνα υπήρξε η μεγαλύτερη μεταποιητική δύναμη στον κόσμο με την βιοτεχνία σε πλήρη άνθηση. Όλη αυτή η τεχνογνωσία, αλώθηκε και παραχαράχτηκε σιγά σιγά από τους Δυτικούς αποικιοκράτες, Βενετούς, Γενουάτες, Φράγκους, στο δικό μας έδαφος στην αρχή, για να αποτελέσει αργότερα, παράλληλα με το φαινόμενο της πρωταρχικής συσσώρευσης, την υλική βάση που στήριξε την δυτική βιομηχανική επανάσταση.
Δες και « 1204 Η ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΝΕΩΤΕΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ » ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ  ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ  2006.

[20] Στην περίφημη Κομμούνα του Παρισιού, δεν συντρίφτηκε το φάντασμα κάποιου ανύπαρκτου στη Γάλλια τότε βιομηχανικού προλεταριάτου, αλλά οι πραγματικοί μικροϊδιοκτήτες παραγωγοί της μανιφακτούρας, σιδηρουργοί, μηχανουργοί, ξυλουργοί, βυρσοδέψες και δεκάδες άλλα επαγγέλματα στο χώρο της μεταποίησης. Η συντριβή αυτή υπήρξε προϋπόθεση προκειμένου να αρχίσει να συγκροτείται δεκαετίες αργότερα το αντίστοιχο βιομηχανικό προλεταριάτο, διαδικασία που ολοκληρώθηκε με τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, προκειμένου να εμπεδωθεί και στη Γάλλια το φορντικό μοντέλο.

[21] Κτήριο γραφείων στην Εθνική οδό Αθηνών - Λαμίας. Υπεύθυνος μελέτης: Τάσος Μπίρης
Συνεργάτες αρχιτέκτονες: Κυπριανός Μπίρης, Σοφία Τσιράκη
Μελέτη Εφαρμογής: KPPS A.T.E.. Στατική μελέτη: Σταμάτης Σταθόπουλος. Η/Μ μελέτη: ΤΕΑΜ Μ-Η Α.Τ.Ε.. Μελέτη: 2002, Κατασκευή: 2007
Χαρακτηριστικό δείγμα κτίσματος με έκδηλα τα χαρακτηριστικά αυτής της πολύτροπης τεχνικής μας φύσης.

[22] "Μήτις - Η πολύτροπη νόηση στην αρχαία Ελλάδα"  Jean-Pierre Vernant, Ζαχαρόπουλος-Δαίδαλος, 1993

[23] Παραδείγματα σύγχρονων καινοτομικών ελληνικών προϊόντων που στηρίζουν την υπόσταση τους στην ευφυή σύνθεση ψηφιακής και μαστορικής κατασκευής. Από αριστερά προς τα δεξιά προϊόντα των: DNA® FILTERS www.dnafilters.com, POOLSTONES by SOFIKITHS www.poolstones.com, LASERTECH www.lasertech.com.gr, ΑΦΟΙ ΤΣΙΤΟΥΡΑ Ο.Ε www.bells.gr. Υπάρχουν εκατοντάδες τέτοιες εταιρείες στην Ελλάδα σήμερα, αυτές στηρίζουν στ αλήθεια αυτόν  τον τόπο και όχι οι ...δεινόσαυροι των ..."ενεργειακών αγωγών" που επιχειρούν να  καταστρέψουν και το ότι μας έχει απομείνει.

Το ενδιαφέρον στο προϊόν αυτών των εταιρειών, είναι το γεγονός του ότι χρειάζεται για την υλοποίηση του την συνδρομή τόσο κατασκευαστικών τρόπων της πιο υψηλής τεχνολογικής πυκνότητας, όσο και αντίστοιχων της πιο μονάκριβης μαστορικής δεξιότητας. Παράλληλα είναι προϊόντα πολύ μικρών παραγωγικών μονάδων, από 10 έως 20 άτομα, με τα οποία παράγουν τζίρους εκατομμυρίων ευρώ. Αυτό το μικρό μέγεθος, με την παράλληλη συνδρομή μιας βαθειάς τεχνικής γνώσης και μιας υπερσύγχρονης  τεχνολογίας, τους χαρίζει δυνατότητες πειραματισμού και ευελιξίας που δεν αντέχουν σε μεγαλύτερα παραγωγικά μεγέθη. Κατά την ταπεινή μας γνώμη, τέτοια παραγωγικά εγχειρήματα είναι τα μόνα που θα μπορούσαν να ξαναστήσουν αυτόν τον τόπο στα δικά του πόδια.

Για παράδειγμα, το φίλτρο αέρος υψηλής απόδοσης της DNA, (http://www.dnafilters.com/el/-/the-dna-history.html)  που θεωρείται σήμερα μακράν το καλύτερο στον κόσμο, είναι ένα προϊόν σύστημα, που απαντά με τυπικό και απόλυτάα προσαρμόσιμο τρόπο, σε απαιτήσεις διαφορετικών μηχανών, από  μοτοσυκλέτες έως αεροπλάνα. Είναι ένα προϊόν 100% ελληνικής σχεδίασης και παραγωγής, από την πρώτη του υλη έως τα λιπαντικά και την σκευασία του. Αυξάνει δραματικά τις αποδώσεις του κινητήρα που το φέρει, έχει εγγύηση εφ όρου ζωής  και μια σειρά άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά, τα οποία αντισταθμίζουν  το υψηλό κόστος κτήσης του σε σχέση με τα αντίστοιχα συμβατικά μαζικής παραγωγής. Έχει πάρει δεκάδες διεθνείς διακρίσεις. Είναι αδύνατον να παραχθεί αποκλειστικά ρομποτικά, μια και το ειδοποιό του πλεονέκτημα στην παραγωγικη του διαδικασία, στηρίζεται σε αναντικατάστατη υψηλή μαστορική γνώση και πρακτική.

Προϊόντα σαν και αυτά ακυρώνουν την λογική του "μονταδόρου"(sic) και επιβεβαιώνουν, ακόμη και σε ένα πεδίο απολυτά χρηστικό με την πιο στενή σημασία της λέξης,  την αναντικατάστατη, ακόμη και σήμερα, αξία της μαστορικής και του μάστορα.

[24] http://endogenis.blogspot.gr/

[25] Τα ίχνη μιας συνέχειας στο χρόνο. Από αριστερά προς τα δεξιά:

Κυπριανός Μπίρης πολυκατοικία Κωλέττη και Σόλωνος 1937

Τάσος Μπίρης, Δημήτρης Μπίρης Ενιαίο Πολυκλαδικό Λύκειο Ηλιούπολης.Α' βραβείο Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, 1976. Συνεργάτες φοιτητές αρχιτεκτονικής: Ηλίας Καρακώστας, Δέσποινα Νικηφοράκη, Νίκος Τουλάτος, Ελένη Φραγκοπούλου. Ομάδα μελέτης: Αρχιτεκτονικό Γραφείο Καθηγητή Κυπριανού Μπίρη. Συνεργάτες αρχιτέκτονες: Μαρία Καφρίτσα, Τάσης Παπαϊωάννου, Ηλίας Καρακώστας, Δέσποινα Νικηφοράκη. Στατική μελέτη: Θόδωρος Βουδικλάρης Η/Μ μελέτη: Αλέξης Κοκκινόπουλος
Μελέτη: 1978, Κατασκευή: 1988

Σοφία Τσιράκη Πολυκατοικία στο Γκάζι.
Α' βραβείο ΕΙΑ, για το καλύτερο κατασκευασμένο κτίριο 2009-2013. Αρχιτεκτονικό γραφείο Αναστασίου Μπίρη και συνεργάτες. Συνεργάτης αρχιτέκτων (μελέτη): Βασιλική Δήμα. Συνεργάτες αρχιτέκτονες (κατασκευή) : Αλέξανδρος Συριόπουλος, Σοφία Ζουρνατζίδου
Στατικά: Κώστας Πολυχρονόπουλος (Χρονέας-Παγώνης- Κινάτος)
Κατασκευή:  Λεωνίδας Τσιράκης (Πολ. Μηχ/κος), Σοφία Τσιράκη
Μελέτη: 2009 -Κατασκευή: 2013

[26] Μιλώντας πριν μερικά χρόνια για το σπίτι στην Ανάβυσσο του Κωνσταντινίδη ο Τάσος Μπίρης, το σηματοδότησε θαυμάσια, χρησιμοποιώντας την έννοια του «πυκνωτή».

[27] κάτι σαν το "συναμφότερον" του Κώστα Ζουράρη

[28] Πολυκατοικία και μικρό μουσείο γλυπτικής στα Ιλίσσια.

Έπαινος στα βραβεία Αρχιτεκτονικού Έργου ΣΑΔΑΣ, 2005. Αρχιτέκτων: Σοφία Τσιράκη. Σύμβουλος αρχιτέκτων: Τάσος Μπίρης.
Μελέτη: 2000, Κατασκευή: 2005.  Σκίτσα Τάσος Μπίρης.

Σε αυτό το έργο η έννοια της συνάρθρωσης διαφορετικών τρόπων σε μια κατασκευή αναπτύσσεται με ιδανικό τρόπο. Ακόμη και η χρήση έτοιμων "βιομηχανικών" προϊόντων, όπως η κλασική τέντα η το Orsogril, χρησιμοποιούνται αφού προηγουμένως "απελευθερωθούν", από την εύπεπτη καταναλώσιμη εικόνα τους στην αγορά, και επανασχεδιαστούν με τον απλούστερο δυνατό τρόπο οι λεπτομέρειες "προσαρμογής" και "ένταξης" τους στην ευρύτερη οικονομία της ολότητας του συγκεκριμένου έργου. Αυτές οι λεπτομέρειες είναι εκείνες που μιλούν, διατυπώνουν και συγκροτούν την οντότητα σχέση ανάμεσα σε διαφορετικά πράγματα, γι αυτό και η σημασία τους είναι ζωτική στην συγκρότηση αυτής της ολότητας. Συνιστούν έτσι την εμπράγματη εκφορά της αληθινής πρόθεσης ενός έργου είτε να σου αποκαλύψει, είτε να σου αποκρύψει τις διαδικασίες που το γέννησαν.

Και αυτό το έργο δεν θέλει τίποτε να σου αποκρύψει.

[29] Αυτό το «τόσο κοντά και τόσο μακριά », από την «βιομηχανική» και «καπιταλιστική» μας παράλληλα ολοκλήρωση.

[30] Χαρακτηριστικά δείγματα έργου ελάχιστης τεχνολογικής και μεγίστης τεχνικής και ποιητικής πυκνότητας.
Πάνω:  Κέντρο εξυπηρέτησης ΕΤΒΑ_ ΒΙΠΕ στην Λαμία. Α' βραβείο πανελλήνιου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού_ 2007.  Αρχιτέκτονες: Β. Δήμα, Β. Μπασιάκου, Σ. Τσιράκη.
Κάτω:  Υπαίθριο ξύλινο θέατρο στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου. Αρχιτέκτων: Δημήτρης Μπίρης
Ειδικός συνεργάτης αρχιτέκτων: Δημήτρης Παπαλεξόπουλος. Συνεργάτες φοιτητές αρχιτεκτονικής:  Ρενάτα Μεθενίτη, Θάνος Παγώνης, Μαρία Βροντίση. Στατική - Η/Μ μελέτη: Τεχνική Υπηρεσία ΕΜΠ
Μελέτη: 1994, Κατασκευή: 1997.

Τα πιο κοινότοπα υλικά  "της διπλανής πόρτας", λαμαρίνα, μορφοσιδηρές διατομές, ξύλινες σανίδες, με τη πιο στοιχειώδη κατεργασία, κοπή, στραντζάρισμα και βίδωμα, χάρη σε μια ουσιαστική σχεδίαση που στηρίζει την συγκρότηση τους σε μια ολότητα, σε ένα κέλυφος- θέατρο μιας μελλούμενης βιωματικής εμπειρίας, γεννούν έργο υψηλότατης "προστιθέμενης" αξίας.

[31] "ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ" -ΜΕΡΟΣ Α΄ -ΤΟΙΧΟΠΟΙΪΑΙ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΙ-
Κυπριανού Η. Μπίρη Τακτ. καθηγητού του ΕΜΠ ΑΘΗΝΑΙ 1978,  "τοιχοποιϊαι φυσικών λίθων"   Σελ. 96-114

[32] τεχνικά σκίτσα για πέτρινες τοιχοποιίες από το παραπάνω  βιβλίο οικοδομικής

[33] η ιστορία θα δείξει το αν και το πως θα επισυμβεί τελικά στην πράξη

[34] σελ. 1 και 2 του παραπάνω βιβλίου, όπου οι λέξεις ξαναβρίσκουν το νόημα τους... όταν ο Κυπριανός Μπίρης στην εισαγωγή του παραπάνω βιβλίου, αναφέρει:

" Ως προς το πνεύμα της διδασκαλίας αυτής, σκοπόν έχει κυρίως, την θεμελίωσιν και αγωγήν κατασκευαστικού - θεωρητικού και πρακτικού- λογισμού και αισθήματος, την διαμόρφωσιν γονίμου κρίσεως και γενικώς την συγκρότησιν αυτοδυνάμου - κατά το δυνατόν - οντότητος, επιστήμονος οικοδόμου..... " και λίγο παρακάτω:

"...αναπόδραστον ανάγκην αποτελεί, η, .... βαθυτέρα είσδυσις εις την γένεσιν των κατασκευών και την συνοπτικήν θεώρησιν της Οικοδομικής Τέχνης του παρελθόντος. Και τούτο δια να γίνουν σαφώς αισθηταί, αι αναλλοίωτοι βασικαί  δομικαί αλήθειαι, των οποίων η αντίληψης αποτελεί προϋπόθεσιν δια την ασφαλή θεμελίωσιν του συνόλου της κατασκευαστικής γνώσεως και αγωγής.......", άραγε εκείνος ανήκει στο βαθύ χρονοντούλαπο της ιστορίας, η οι σημερινοί δήθεν "εκσυγχρονιστές", θιασώτες και λάτρεις ενός μονοδιάστατου ψηφιακού κόσμου;

[35] "η υπέρτατη μορφή του κάλλους είναι η αγιότητα" στην παράδοση μας, τόσο την αρχαιοελληνική όσο και την ορθόδοξη, κάλλος=αγαθό, ομορφιά=καλοσύνη, ηθικές αξίες=αισθητικές αξίες.  Από τις "Συναντήσεις Κορυφής" στον ΙΑΝΟ και τον διάλογο του Γιώργου Καραμπελιά με τον Μητροπολίτη Σισανίου και Σιατίστης Παύλο.  http://ardintv.gr/archives/2473

[36] Όταν κάποτε ρώτησα έναν άριστο τεχνίτη για το κατά πόσο ένας εργολάβος είναι πράγματι καλός στη δουλειά του, μου απαντούσε επίμονα πως είναι πολύ καλός άνθρωπος. Δεν σε ρωτώ του λέω αν είναι καλός άνθρωπος αλλά αν είναι καλός κατασκευαστής. Πως θα μπορούσε κυρ Αντρέα μου να είναι καλός κατασκευαστής αν δεν ήταν καλός άνθρωπος...μου απάντησε.... και ο νοών νοήτω.

[37] Σε μια μικρή του παρέμβαση στη πρόσφατη συνάντηση εργασίας που έγινε στη Ναύπακτο τον Ιανουάριο του 2014, για τους μορφολογικούς κανόνες δόμησης χαρακτηριστικά ανέφερε: "εάν ένας τόπος έχει εγκαταλείψει την ιστορία του, έχει κάνει μια τομή, λοβοτομή θα την έλεγα εγώ, έχει ξεχάσει, και στη συνέχεια πελαγοδρομεί στο χώρο και το χρόνο, είναι λογικό να γίνονται αυτά τα πράγματα,......όπως και στην ιατρική, αν δεν εντοπίσεις την αιτία της ασθένειας,.....πρέπει να πάμε στη ρίζα του κακού....."

Όταν στην ίδια παρέμβαση δηλώνει πως διαθέταμε ιδιαιτέρους δικούς μας «κοινούς» αρχιτεκτονικούς κανόνες στα πλαίσια του μοντέρνου κινήματος, πράγμα που δεν συνέβη αλλού, τι άραγε θέλει να πει;

[38] Ενός "Engineering"

[39] Αν δεν κάνω λάθος και η ίδια η Σοφία Τσιράκη διαθέτει μια οικογενειακή κατασκευαστική παράδοση.

[40] Νέο Μουσείο Ακρόπολης (θέση Κοίλη).  Β' βραβείο σε Διεθνή Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό, 1990
Αρχιτέκτονες: Τάσος Μπίρης, Δημήτρης Μπίρης, Πάνος Κόκκορης, Ελένη Αμερικάνου
Συνεργάτες αρχιτέκτονες: Κέλλυ Βρεττού, Πάνος Εξαρχόπουλος, Σωτήρης Κωτσόπουλος
Συνεργάτες φοιτητές αρχιτεκτονικής: Πούπα Δελφίνο, Περικλής Ροβιθάκης, Μαρία Πυλαρινού, Γιάννης Εξάρχου, Μέμος Φιλιππίδης
Γλύπτης: Γιώργος Κανέλλος
Σκίτσο Τάσος Μπίρης

[41] Με την έννοια που δίνει στη λέξη ο Καστοριάδης στο αντίστοιχο βιβλίο του "Παράθυρο στο χάος" εκδόσεις ύψιλον/βιβλια 2007, σελ. 135 "... Ο τρόπος ύπαρξης της τέχνης είναι "η μορφοποίηση του χάους". Όσο για τη σχέση του υποκειμένου με το έργο δεν πρόκειται για εξήγηση.....ούτε για κατανόηση.....ούτε για διαύγαση. Η στάση του υποκειμένου απέναντι στο έργο είναι....μια στάση "μαγείας πένθους" ( ....που μπορεί να είναι μια από τις έννοιες του ορού κάθαρσις του Αριστοτέλη ) η ένα "εκστατικό πένθος".

και σελ. 137 ".... είναι η αποκάλυψη, το ξεσκέπασμα του Χάους μέσω μιας "μορφοποίησης" και, ταυτοχρόνως, ως δημιουργία ενός "Κόσμου" που επιτυγχάνεται με αυτή τη μορφοποίηση. Αποκάλυψη του Χάους, διότι η σημαντική τέχνη διαρρηγνύει τις προφανείς αλήθειες, τον "συνδετικό ιστό" αυτών των προφανών αληθειών, και το ομαλό ξετύλιγμα της ζωής:......ο συνηθισμένος χρόνος και η καθημερινότητα διακόπτονται.

[42] λεπτομέρειες από την κατοικία στο Κουκάκι. Το θάρρος της πολύτροπης ένταξης σε ένα όλο, ενός πλήθους από αλληλοσυμπληρούμενες και αλληλοσυγκρουόμενες λειτουργίες, σχήματα και  υλικά. Το μηδενικό σημείο του πουριτανισμού και της σεμνοτυφίας.

[43] όταν αναφερόταν στο σκυμμένο πάνω στο χωράφι του γερό γεωργό, που είχε την διαυγή συναίσθηση της αδιαίρετης σχέσης κόπου και καρποφορίας.

[44]κατά το Πυθαγόρειο «μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω μοι την θύραν»

[45] Δημόσιος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Προσχεδίων για τη «Δημιουργία Μουσείου για την αξιοποίηση της Αργούς» - Φεβρουάριος 2014. Τιμητική Διάκριση. Ομάδα μελέτης, αρχιτέκτονες: Σοφία Τσιράκη, Σταύρος Κουμούτσος, Ζωή Αλεξανδροπούλου. Σύμβουλος αρχιτέκτων: Τάσος Μπίρης. Συνεργάτης αρχιτέκτων: Μάγδα Χαμπάλογλου.

Τα σπαράγματα του πολιτισμού μας φυλάσσονται από θεότητες  χθόνιες. Η εκταφή και ανάδυση τους στο φως, η ανάσταση τους δηλαδή, συνιστά μια τελετουργία ιερή, που προϋποθέτει σεβασμό, αγάπη και τρυφερότητα.

[46] είναι πανδήμως γνωστό πως αυτό το οπλοστάσιο συνιστά τον κατασταλαγμένο καρπό της επίμονης πολυετούς διδασκαλικής πρακτικής και εμπειρίας του Τάσου του Μπίρη.

[47] Γράφει πολύ εύστοχα και πολύ σχετικά ο Στέλιος Ελληνιάδης  σε άρθρο του στο Δρόμο της Αριστεράς στις 11-4-15  με τίτλο: "Το τραγούδι είναι από χώμα, νερό, φωτιά, θρύλους, αγώνες και αισθήματα"

"Γι' αυτό, από τα δημοτικά που ακούω από τους τραγουδιστές της πόλης, λείπει το χώμα, όπως λείπει απ'το ρεμπέτικο η μαγκιά κι απ' τα λαικά τραγούδια η γειτονιά. Είναι αστικές διασκευές των παραδοσιακών και κλασικών. Διαφορετικές στη σύστασή και την τελική μορφή τους. Αντιθέτως, από ένα τραγουδιστή που δεν έχει ξεφύγει από το πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο γεννήθηκαν τα δημοτικά τραγούδια, σαν τον ηπειρώτη Σάββα Σιάτρα, στο ύφος και στον τρόπο ερμηνείας του «ακούς» όλη την Ήπειρο, όλα τα χαρακτηριστικά της στοιχεία μετουσιωμένα σε ήχο:

"Ορεινά και πεδινά χωριά, απέραντα τοπία, βράχοι και σμιλεμένες πέτρες, αγριόγιδα, πρόβατα, αετοί, γεράκια... γιοφύρια, μάντρες και μονοπάτια, χαράδρες και γκρεμοί, τσαρούχια, φουστανέλες και τσεμπέρια, ξωκλήσια και μαντριά, πανηγύρια, τσίπουρα και βότανα, ζυμαρόπιτες και αλευρόπιτες, ιστορίες, μύθοι και θρύλοι, φυσικά φαινόμενα και προλήψεις, αγρότες έμποροι, παπάδες και δάσκαλοι, μετανάστες και πρόσφυγες, ήρωες, άγιοι και δυνάστες, ευεργέτες και κλέφτες, Έλληνες και Αλβανοί, ο Αλή Πασάς, χαρές γάμοι και πανηγύρια.......""

[48] Pour une critique de l'économie politique du signe. 1972

[49] Κατοικία και χώρος πολιτιστικών δραστηριοτήτων στο Κουκάκι 2013

Αρχιτέκτων: Σοφία Τσιράκη. Σύμβουλος αρχιτέκτων: Τάσος Μπίρης.

Η ομορφιά και συμπυκνωμένη σοφία μιας απλούστατης οικοδομικής λεπτομέρειας που προϋποθέτει την βαθειά γνώση της διαδικασίας κατασκευής, την δηλωμένη πρόθεση διακριτικής αποκάλυψης των κανόνων της και τέλος την αναπόδραστη ανάγκη διαμεσολάβησης του μάστορα τεχνίτη. Η εμφανής φέρουσα πλάκα διαφοροποιείται από τον εμφανή εγκιβωτισμό του γεμίσματος της, και αυτή η διαφοροποίηση υποδηλώνεται με την υποχώρηση του τελευταίου. Έτσι με μια κίνηση-επιλογη επιτελούνται, διατυπώνονται σε κατασκευή και εξυπηρετούνται πολλαπλά ζητήματα. Το κάθε κατασκευαστικό στάδιο ολοκληρώνεται χωρίς εκκρεμότητες και το δηλώνει, η ελάχιστη δυνατή διατομή της πλάκας αντί αντιληπτικά να ακυρώνεται αναδεικνύεται, η μεταλλική κουπαστή, προσάρτημα στην βασική κτιριακή δομή, αποκτά σαφέστερο τόπο συναρμογής στο επίσης προσάρτημα γέμισμα, και ο τεχνίτης σιδεράς που θα την κατασκευάσει αποκτά σαφέστερα εστιασμένο πεδίο δράσης,  σχετικά αυτονομημένο από το υπόλοιπο οικοδόμημα. Κοινές μεταλλικές διατομές συγκροτούνται σε συναρμολόγημα μόνο μέσω συγκεκριμένης μαστορικής εργασίας. Τέλος, η ηλεκτροσυγκολλητή συγκρότηση αυτού του συναρμολογήματος, φαινομενικά απλούστατη για τους αδαείς, είναι ουσιαστικά μια πολύ λεπτή τεχνική εργασία. Ο  λόγος  αυτής της δυσκολίας είναι, τόσο ο κίνδυνος της  πολύ εύκολης παραμόρφωσης του λεπτού υλικού από την θερμοκρασία, όσο και η ανάγκη προσεκτικού μετέπειτα τροχίσματος, κετσαρίσματος, φινιρίσματος, που όλα προϋποθέτουν τεχνίτη που σεμνύνεται για την εργασία του.  Πρόκειται για ένα άριστο μάθημα αποσαφήνισης, διατύπωσης και συγκρότησης καταληπτών σχέσεων ανάμεσα σε διαφορετικά μέρη που επιζητούν να συστήσουν ένα ενιαίο σύνολο.

Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 80 πρωτοεπισκέφτηκα από κοντά το Beaubourg, με είχαν εκπλήξει αρνητικά τα μετριότατα φινιρίσματα στις ηλεκτροσυγκολλήσεις των ελαφρών μεταλλικών του κατασκευών. Έχοντας σοβαρή βιωματική εμπειρία από λεβητοποιεία και μηχανουργεία στην Ελλάδα του τότε, μου ήταν αδιανόητη μια χοντροκολλημένη και ατρόχιστη σύνδεση. Η μεγάλη βιομηχανία και η αργόν με σύρμα είχαν κάνει το θαύμα τους, αμβλύνοντας δραματικά τόσο τον ζήλο του ανύπαρκτου εκεί τεχνίτη, ( που είχε ήδη αντικατασταθεί από τον αδιάφορο βιομηχανικό εργάτη ), όσο και τις αισθητικές απαιτήσεις του τελικού αποδέκτη. Έτσι ήταν σωστό να είναι, μια και ήταν "βιομηχανικό" προϊόν. Στην περίπτωση μας  αντίθετα,  η μεταλλική κουπαστή επιμένει να διατρανώνει, τόσο τον ζήλο του τεχνίτη που την κατασκεύασε όσο και τον αντίστοιχο εκείνου που την σχεδίασε. Το βιομηχανικό υλικό εδώ,   χάρη στον τρόπο χρήσης του, απελευθερώνεται από το σκουπίδι και αποκτά πολύτιμη αξία.

[50] Τα Lego (Λέγκο, ονομασία που προέρχεται από τις δανέζικες λέξεις leg godt που σημαίνουν παίζω καλά) είναι μια δημοφιλής σειρά παιχνιδιών που σου επιτρέπουν να κάνεις δικές σου κατασκευές. Τα παράγει ο Όμιλος Lego, μια ιδιωτική εταιρεία με έδρα το Μπίλουντ της Δανίας. Μήπως θα έπρεπε κάποτε να σκεφτούμε τις διακριτικές συγγένειες που έχουμε ιστορικά με αυτές τις μικρές Σκανδιναβικές χώρες μόνο και μόνο από το γεγονός του ότι όπως και εμείς δεν πέρασαν ποτέ "βιομηχανική επανάσταση" και όμως "εκσυγχρονίστηκαν" σεβόμενες απόλυτα τα ιδιαίτερα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά;

[51] Αριστερά: το εκπαιδευτικό μεταλλασσόμενο μοντέλο του Τ. Μπίρη.  Δεξιά: η έκδηλη σωματικότητα του ανθρώπινου χεριού οικοδομεί αρχετυπικές χωρικές σημασίες.
Από το βιβλίο του Τ. Μπίρη:  ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΚΑΙ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ. ΣΤΟ ΙΧΝΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΤΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ.
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ. ΑΘΗΝΑ 2007.

[52] Βιομηχανικό κτίριο στην Κηφισιά, στην Αττική. Αρχιτέκτων: Σοφία Τσιράκη
Αρχιτεκτονικό γραφείο Αναστασίου Μπίρη και συνεργάτες
Συνεργάτες αρχιτέκτονες: Α. Συριόπουλος, Λ. Δήμα, Θ. Βελεγράκη, Ε. Αηδόνη, Σ. Ζουρνατζίδου, Γ. Αναγνωστάκης, Χ. Κουμάντου, Στ. Κουμούτσος, Μ. Χαμπάλογλου. Στατικά: Γεώργιος Λάμπρου.  Η/Μ: Παντελής Βαλιάνος (ΤΕΤΡΑΣ ΕΠΕ). Κατασκευή:  Άκτωρ (α' φάση)
Β' φάση: Συντονισμός εργοταξίου Γ. Παλπανάς . Μελέτη: 2010, Κατασκευή: 2015
Πρόσφατο έργο της Σοφίας Τσιράκη  όπου,  ενώ τηρείται σε ένα ιδιαίτερα ογκώδες κτίριο ο αυστηρός δομικός κανόνας, το κτίριο χάρη στην συνθετική του διαχείριση  "εξαϋλώνεται" , αποκτά ελαφρότητα και γίνεται αντιληπτό μέσω πρωταρχικών γεωμετρικών σημασιών όπως το σημείο η γραμμή και το επίπεδο. Με αυτή την έννοια φλερτάρει με την κυρίαρχη σήμερα αισθητική αντίληψη, άμεση αντανάκλαση της κυρίαρχης ψηφιακής εικονογραφίας,  εκείνη της ενιαίας καθαρής  επιφάνειας και της διάχυτης "ροϊκότητας" των πάντων.

[53] Νέος Βρεφονηπιακός Σταθμός ΕΜΠ στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου. Προωθημένη προμελέτη στο πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος ομάδας της Σχολής αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ το 1996. Αρχιτέκτων- επιστημονικός υπεύθυνος Δημήτρης Μπίρης. Σύμβουλος αρχιτέκτων Ξένια Φωτοπούλου ( υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας). Συνεργάτης αρχιτέκτονας Δημήτρης Παπαλεξόπουλος. Συνεργάτες φοιτητές αρχιτεκτονικής: Σοφία Τσακωνιάτη, Ελένη Φίλιππα, Ζαχαρούλα Γκλεζάκου. Στατική- Η/Μ μελέτη Τεχνική Υπηρεσία  ΕΜΠ.

Εξαίρετο δείγμα οικοδομικού συστήματος, εύκολα παραμετροποιήσιμου με απολύτως σύγχρονους όρους.

Ένας εμφανής στατικός φορέας με αυστηρό δομικό  κανόνα από κλασσικές μορφοσιδηρές διατομές, με κλασσικές, απλές, καθαρές και σαφείς συνδέσεις, συνδιαλέγεται με το φυσικό ανάγλυφο του εδάφους και γίνεται τόπος υποδοχής στοιχείων πλήρωσης που φλερτάρουν με διαφορετικούς κατασκευαστικούς τρόπους και αισθητικά αποτελέσματα ( σανίδες, αλουμινένια η ξύλινα κουφώματα, υαλότουβλα κ.α.). Ένας θαυμάσιος διάλογος κανόνα και εξαίρεσης, ένα  lego ανοικτό στις προσαρμογές  με την συμμέτοχη τρίτων και στο "εμπεριέχειν" ενός πλούτου από θεμιτούς μεταποιητικούς τρόπους.

[54] Επάνω: φωτογραφία από την κατοικία στο Κουκάκι. Το προβαλλόμενο σκούρο και οι πολλαπλές θέσεις του σε σχέδια και σκίτσα του Τάσου Μπίρη. Ένα πολύ καλό παράδειγμα συστήματος άμεσα βιομηχανοποιήσιμου και παραμετροποιήσιμου που επιλύει άριστα την ανάγκη ηλιοπροστασίας συνθέτοντας σαν "προϊόν" ισότιμα διαφορετικούς μεταποιητικούς τρόπους χωρίς ευτέλεια και προχειρότητα. Η επίλυση μιας ανάγκης αποκτά παράλληλα  υπόσταση αναδραστική και ποιητική.

[55] όπως έγραφε ο Χρήστος ο Βακαλόπουλος, σκληρός Αλτουσεριστής στα νιάτα του, όταν ανακάλυπτε προς το τέλος της ζωής του στην Πάτμο, τον Παπαδιαμάντη και την άλλη "ξεχασμένη" αλλά ολοζώντανη  παράδοση μας, που εκείνος κουβαλούσε στα γραπτά του.

[56] Μεταλλικό «μπράτσο» υποδοχης φωτισμού. Κτήριο Γραφείων στην οδό Λουίζης Ριανκούρ.
Υπεύθυνος μελέτης: Τάσος Μπίρης. Στατική μελέτη: Σταμάτης Σταθόπουλος. Μελέτη: 1996, Κατασκευή: 1997

[57] Από ένα εξαιρετικό μικρό κείμενο του πρύτανη ΕΜΠ Θεμιστοκλή Ξανθόπουλου  "Σε Αναζήτηση Θεϊκού Αποτυπώματος", όπου καταλήγει: " Εμπνευσμένοι από το νέο πολύ-συμπαντικό μοντέλο, ορισμένοι θεολόγοι διευρύνουν πέραν του πεπερασμένου σημείου εκκίνησης του χρόνου τους ορίζοντες αναζήτησης θεϊκού αποτυπώματος και αναγνωρίζουν στην περιγραφή της δομής και των διαστάσεων των Υπερχορδών το αόρατο αλλά ενεργό Θείο Πνεύμα"  http://endogenis.blogspot.gr/2015/04/blog-post.html

[58] σχέδιο με το χέρι της Σοφίας Τσιράκη. Το να μπορείς, σχεδιάζοντας με το χέρι σήμερα,  να ζωγραφίζεις με περισσή σαφήνεια το όραμα σου για το έργο σου, σημαίνει πως έχεις κερδίσει την συναίσθηση εκείνου του άλλου χρόνου, χρόνου του καημού, χρόνου της συμφιλίωσης με ένα εκστατικό πένθος, χρόνου του μόχθου, της κατάθεσης αλλά και της γαλήνης, όταν το χέρι σου, προέκταση του μυαλού και της ψυχής σου, αγαπά παθιασμένα το μολύβι και το χαρτί, με την ιερότητα της υλικότητας αυτής της εμπλοκής. Υπάρχει ποτέ περίπτωση να σου χαρίσει αυτή την πληρότητα και τη γαλήνη το ποντίκι και η οθόνη του υπολογιστή;

[59] Στάχυα. Ζωγραφική χειρονομία της Σοφίας Τσιράκη.